Samarqand davlat universiteti o. E. Toshmurodov, B. B. Kipchakov, A. T. Umarov kurash turlari va uni

Amaliy yo‘nalishi.
Milliy kurash katta amaliy ahamiyatga ega. 
Ushbu tamoyilning amaliy namoyon qilinishi shuni nazarda tutadiki, 
kurashchi kutilmagan vaziyatlarda harakat qila olishi lozim. Katta 
yoshdagi sportchilar o‘zlarini hamda yaqinlarini himoya qila olishlari 
zarur. 
Kurash bo‘yicha o‘quv-mashg‘ulotlarning muvaffaqiyatli olib 
borilishi ushbu jarayonning asosiy pedagogik (didaktik) tamoyillariga 
muvofiqligi bilan aniqlanadi. 
O‘quv-mashg‘ulot samaradorligi quyidagi didaktik tamoyillarga 
asoslanadi: 
1. O‘qitishning ilmiylik tamoyili. 
2. O‘qitishning yengillik tamoyili. 
3. O‘qitishning muntazamlilik tamoyili. 
4. O‘qitishning onglilik va faollik tamoyili. 

---

44 
5. O‘qitishning ko‘rgazmalilik tamoyili. 
6. O‘quv materialini puxta o‘zlashtirish tamoyili. 
7. Jamoali o‘qitish va o‘quvchiga individual yondashish birligi 
tamoyili. 
8. O‘qitishning amaliyot bilan bog‘liqligi tamoyili. 
9. O‘qitish jarayonida o‘qituvchining yetakchilik ahamiyati. 
 
2.3. Milliy kurashda o‘qitish uslublari 
 
Harakatlarga maqsadli o‘rgatish o‘qituvchidan o‘qitish uslublari 
tavsiflarini bilishni talab etadi. Hamma uslublar shartli ravishda uchta 
asosiy guruhga bo‘linadi: so‘zdan foydalanish (so‘z) uslublari, 
ko‘rgazmali qabul qilish uslublari (ko‘rgazmali) va amaliy uslublar. O‘z 
navbatida, uchta guruhning har biri bir nechta uslublardan tashkil 
topgan. 
1 - jadval 
O‘qitish uslublari 
So‘zdan 
foydalanish 
uslublari 
Ko‘rgazmali qabul 
qilish uslublari 
Amaliy uslublar 
Hikoya, ta’rif, 
suhbat, 
tushuntirish, 
tahlil qilish, 
ko‘rsatma berish, 
hisoblash 
Plakatlar, video 
yozuvlarni 
ko‘rsatish, 
namoyish qilish, 
taqdimotlar 
namoyish qilish 
Qat’iy 
tartiblashtirilgan 
mashqlar 
uslublari. 
Qismlarga bo‘linib 
o‘rganish. 
Butunligicha 
o‘rganish. 
Qisman 
tartiblashtirilgan 
mashqlar 
uslublari. O‘yin, 
musobaqa 
uslublari 
O‘qituvchi tomonidan qo‘llaniladigan so‘zdan foydalanish 
uslublari butun o‘quv jarayonini faollashtiradi, harakatlanishlar 
to‘g‘risida yanada to‘liq hamda aniq tasavvurlarni shakllantirishga 
yordam beradi. Ushbu uslublar yordamida 
o‘qituvchi o‘quv 
materialining o‘zlashtirilishini tahlil qiladi va baholaydi. 

---

45 
Ko‘rgazmali qabul qilish uslublari o‘rganilayotgan harakatlarning 
ko‘z bilan ko‘rish va eshitish orqali qabul qilinishini ta’minlaydi. 
Ko‘rgazmali qabul qilish harakatlarni yanada tez, chuqur va 
mustahkam egallab olishga yordam beradi, o‘rganilayotgan harakatlarga 
qiziqish uyg‘otadi. 
Amaliy uslublar shug‘ullanuvchilarning faol harakat faoliyatiga 
asoslangan. Ular shartli ravishda ikkita guruhga bo‘linadi: qat’iy va 
qisman tartiblashtirilgan mashqlar uslublari, harakat shakllari, yuklama 
o‘lchamlari, uning o‘sib borishi, dam olish bilan almashilib turilishi va 
boshqalarni qat’iy tartiblashtirgan holda harakatlarni ko‘p marta 
takrorlash bilan tavsiflanadi. Buning natijasida kerakli harakatlarni asta-
sekin shakllantirib, alohida harakatlarni tanlab o‘zlashtirish imkoniyati 
tug‘iladi. 
Qismlarga bo‘lib o‘rganish uslubi dastlab harakatning alohida 
qismlarini o‘rganishni, keyinchalik esa kerakli darajada butun holiga 
birlashtirishni nazarda tutadi. 
Butunligicha o‘rganish uslubi o‘qitishning yakuniy maqsadiga 
qarab, harakat qanday ko‘rinishda bo‘lsa, uni shundayligicha o‘rganishni 
ko‘zda tutadi. 
Qisman tartiblashtirilgan mashqlar uslubi o‘quvchilar oldiga 
qo‘yilgan vazifalarni hal etish uchun harakatlarni nisbatan erkin 
tanlashga ruxsat beradi. 
O‘yin uslubi harakatlarning qat’iy tartiblashtirilishi, ularni 
bajarishdagi mumkin bo‘lgan shartlarning yo‘qligi bilan tavsiflanadi; 
ijodiy qobiliyatlarni mustaqil namoyon qilish uchun keng imkoniyatlar 
yaratadi, mashg‘ulotlarning ko‘tarinki ruhda o‘tishini ta’minlaydi. 
Musobaqa uslubi maxsus tashkil qilingan musobaqa faoliyatini 
nazarda tutadi. Bunday faoliyat ushbu holda o‘quv mashg‘ulotlari 
samaradorligini oshirish usuli sifatida qatnashadi. 
Shunday qilib, o‘quv-mashg‘ulotlarda hamma sanab o‘tilgan 
uslublar turlicha birikkan holda, andozali shakllarda emas, balki sport 
tayyorgarligining muayyan talablarini hisobga olib, o‘zgartirilgan 
shakllarda qo‘llaniladi. Uslublarni tanlashda shu narsaga e’tibor berish 
lozimki, ular oldinga qo‘yilgan vazifalar, umumiy didaktik tamoyillar, 

---

46 
shuningdek 
sport 
mashg‘ulotining 
maxsus 
tamoyillari, 
shug‘ullanuchilarning yosh xususiyatlari, ularning malakasi hamda 
tayyorgarlik darajasiga qat’iy muvofiq bo‘lishi shart.