Samarqand davlat universiteti maktabgacha ta’lim fakulteti maktabgacha ta`lim nazariyasi va metodikasi kafedrasi roʻyxatga olindi

Savol va topshiriqlar 
 
4.Abusaid Ko‘chimovning kichkintoylarga bag‘ishlangan she’rlarida ilgari surilgan
g‘oyalar dolzarbligi nimada?

6.Abusaid Ko‘chimov ertak va dostonlarini qaysi jihatlari bilan o`ziga xos. 
1.
Anvar Obidjon: Bolalikdan ayrilish qiyin 
Anvar aka bilan «Yosh gvardiya» nashriyotida uzoq yillar (bir bo‘limda, bir xonada) 
birga ishlaganmiz. O‘sha paytlar nashriyotning devoriy gazetasiga ajoyib shoir do‘stimiz 
Muhammadjon Rahmon Anvar akaga bag‘ishlab bir hazil she’r yozganini eslayman (Afsuski, 
dastlabki ikki satri yodimda qolgan):
Kelib 
Oltiariqdan
Yozar olti janrda…
Anvar akaning she’r yoza boshlaganiga salkam yarim asr bo‘ladi. Mana shu yillar 
mobaynida u o‘zbek bolalar adabiyoti va yumor sohasida eng katta islohotchi (reformator) shoir 
sifatida namoyon bo‘ldi. Uning o‘zbek bolalar sh’riyatini yangilashda qilgan xizmatlari hali 
yetarlicha 
bahosini 
olmagan 
deb 
o‘ylayman.
Nashriyotdan keyin ham televidenieda, «Yoshlar» telekanalida birga ishladik. Shu sababdan bo‘lsa 
kerak, akaning tabiatini yaxshi bilaman. Eng avvalo, Anvar aka juda puxta odam (oltiriqliklarga 
xos sifat) sifatida bilaman. Puxtaligidan hatto tug‘ilgan kuniniyam ikki sana bilan belgilagan. 
Ya’ni: roviylarga ko‘ra, 1947 yilning 8 yanvarida, hujjat bo‘yicha esa 25 yanvarida tug‘ilgan. Biz- 
1.Anvar Obidjon ijodi o‘zbek bolalar adabiyotidagi yanigicha yo‘nalish sifatini izohlang?
2.Anvar Obidjon she’rlarida kitobxon ongiga ta’sir qilish emas, qalbiga yo‘l topishga
bo‘lgan urinishlar haqida tushuncha bering? 
3.Anvar Obidjonning “Sen eshitmagan qo‘shiqlar” turkumiga munosabat bildiring? 

---

155 
Anvar akaning do‘stlari, ukalari buni to‘g‘ri qabul qilganmiz. Ikki sanadayam, ajoyib yozuvchi va 
shoir, eng muhimi, o‘xshashi topilmas insonga uzoq umr va barakali ijod tilaymiz.
Xurshid Davron
O‘zbekiston xalq shoiri
1.
 
Anvar Obidjon 
BOLALIKDAN AYRILISh QIYIN 
olaligimni qo‘msayveraman, qo‘msayveraman… Ichikib-ichikib sog‘inaman… 
Vaholanki, u zamonlarda hayot yengil bo‘lmagan. Uylar polsiz, qishda pechka topilsa, ko‘mir 
topilmaydi. O‘tin yoqsang, bir lovullab isitadi-yu, yana tafti so‘nadi. Sandalning ahvoli ham shu. 
Qor yoki yomg‘ir yog‘sa, tomdan chaqqa o‘tgani-o‘tgan, suv tomchilayotgan joylarga terib 
qo‘yilgan turli idishlardan taralgan “chak-chuk”, “tiring-tiring”larga ko‘rinmas ajinalar o‘yin 
tushayotgandek. 
Iloji boricha kunduzi dars tayyorlashga urinardim. Qorong‘iga qolsang, kerosin isi anqib 
turadigan lampa-chiroq ko‘zlaringni toliqtirgandan toliqtirib tashlaydi. Endigina paydo bo‘lgan 
elektr chiroqlari oyida uch-to‘rt yiltillagan bo‘ladi, shundayam shamdan xira. Bu yetmagandek, 
umumiy qilib solingan ko‘rpada qatorlashib yotgan opa-ukalaring: “Chiroqni o‘chir, uxla”, deb 
tixirlik qila boshlashadi. 
Ikkinchi jahon urushi uqubatlaridan endigina qutulgan xonadonlarning ko‘pchiligi ancha 
qashshoq edi. Mahallada yoppasiga tuproqtom uylar, ko‘pining hatto ayvoni ham yo‘q. Falonchi 
tomiga shifer yopganmish deyishsa, odamlar ataylab ko‘rgani borishardi. Ko‘chalardan dam ikkala 
g‘ildiragi devor bo‘yi keladigan qo‘qonarava, dam o‘rislar “brichka” deb ataydigan to‘rt g‘ildirakli 
ko‘takarava o‘tib qoladi. Keyinroq qo‘sh otli “haptakach”lar ko‘paya bordi. Bir sakrab, keng 
yukshotining chetiga osilib olsang, ana mazza, mana mazza. Kolxozimizdagi ikkita “polato‘rka” 
yuk mashinasidan biri yoki xususiy mototsikllar haftada bir-ikki bor ko‘zga chalinib turardi, qiy-
chuv ko‘tarib, ortidan chopqillashga tushardik. Yengil mashina uchrab qolsa-ku, bayram bo‘lib 
ketardi. Lekin qandaydir “sirli kattalar”ni olib yuradigan bu mashinalarga osilish tugul, yugurib 
quvlashga ham haddimiz sig‘masdi. 
Oilamiz o‘ziga to‘qqina edi. Ammo, ko‘pchilik qo‘shnilarnikiga kirganimda, 
dasturxonlarida choy-non, turshak-qoqilardan bo‘lak narsa yo‘qligini ko‘rib, g‘alati bo‘lib ketardim. 
Bunday xonadonlarda yashovchi o‘rtoqlarimning bir unisini, bir bunisini uyimizga tez-tez boshlab 
kirardim, birga ovqatlanardim, dasturxonga qand ham qo‘yishlarini talab qilib turib olardim. Sen 
qandni har kuni yeysanmi, deya havas bilan so‘rab qo‘yardi bolalar. Xohlasam, kuniga o‘n marta 
yeyishim mumkin bo‘lsa-da, negadir yolg‘on gapirib, onda-sonda berishadi xolos, deb g‘ariblanar 
edim. Oq qandni-ku mendan ayashmas edi, biroq guldor qog‘ozchalarga o‘ralgan popukli qandlarni 
qutichada qulflab saqlashar, goh qulfbuzarlik qilishga majbur bo‘lib, boshimga balo orttirardim. 
Mehmonlar kelganda, oldilariga tovoqchalardagi shirinliklarni terib tashlashsa, katta bo‘lib 
mehmonga borsam, nahotki mening oldimga ham popukli qandlarni tovoqchasi bilan ishonib qo‘yib 
qo‘yishsa, deb o‘ylardim. Bilaman, yeging kelib turibdi, oliftalanmasdan lunjingga 
tiqavermaysanmi, degan xayolda mehmonga xitlanib boqardim. 
* * * 
Qo‘shni mahalladagi machit binosi o‘rtasiga duvol urilgan tarzda ikkita sinf xonasiga 
moslashtirilgan bo‘lib, bittasida beshinchi sinfgacha biz o‘qiganmiz. Birinchi o‘qituvchimiz 
Ahmadali Obidiyni “mulla aka” deb chaqirardik. U zot birortamizni turtkilash u yoqda tursin, qattiq 
chaqchayganini ham eslolmayman. Achchig‘ini keltirsak, o‘zini qattiq hafa bo‘lgandek, astoydil 
arazlagandek tutib, oqsoqlanganicha deraza yoniga borar, ma’yus qiyofada jim turib qolar, sochiga 

---

156 
oq oralagan, hech kimga ozor berishni istamaydigan domlamiz bilan tezroq yarashib olishga 
tirishardik. 
Boshlang‘ichda o‘qiyotgan chog‘larimda Zahraxon degan singlim, Homitjon degan ukam 
qattiq shamollashdan birin-ketin vafot etishgan. Ular qayta-qayta tushimga kiraverardi… 
Chamasi, bolaligimni hadeb qo‘msayverishimning asosiy sababi ham shu – o‘sha davrlarga 
qaytsam-u, Zahraxon bilan Homitjon yonimda dikonglab yurishsa, hamma ishni yig‘ishtirib qo‘yib, 
ularni o‘ynataversam, o‘ynataversam. Ular vafot etadigan payt yaqinlashgach, hayotim yana 
yangitdan boshlanaversa. 
* * * 
Bobomiz Bahrom ota eshon bo‘lgan ekanlar. Uyida maktab ochib, bolalarga dars berib ham 
turarkan. U kishi olamdan o‘tganlarida, Obidjon dadam o‘n yoshda, Shafoat ammam besh yoshda 
bo‘lishgan ekan. 
Sarviniso buvimizni eshon otaning ayoli sifatida hurmatlashib, ko‘plar ziyoratga kelib 
turishar, otin oyilar tez-tez yig‘ilib, kitobxonlik qilishardi. Hali maktabga bormagan bola bir chetda 
yonboshlab olib, devona Mashrab, Abo Muslim, bobo Ravshan kabilar haqidagi rivoyatlarni berilib 
tinglardim. 
Dadam eskicha ilmdan xabardor bo‘lsalar-da, dindorlar, ayniqsa taniqli dindorlarning 
farzandlari ham qattiq kuzatuv ostida bo‘lgan mahallarda ulg‘aygani uchun zamonga mos turmush 
tarzini tanlagan edilar. Siyosatga qiziqqanlarini bilmayman. Esimni taniganimdan to ilk o‘smirlik 
davrimgacha paxta qabul qilish punktida tovarshunos bo‘lib ishlagan. U kishi o‘z ishining o‘ta 
bilimdoni ekanligi, boshqa joylardagi kasbdoshlari maslahat olishga kelib turishlari to‘g‘risida ko‘p 
gapirishardi. 
Onamiz Munis aya hozir birkam to‘qsondalar. Yoshligida dalaga yalangoyoq qatnab, kolxozning 
bitta noni, bir kosa yovg‘onsho‘rvasi evaziga sahardan kechgacha ishlaganini bot-bot eslab 
turishadi. Bizning nazarimizda ayamiz hamon kiyimimizni yuvib, oldimizga ovqat qo‘yib, bir 
tergab, bir erkalatib yurguvchi o‘sha-o‘sha uy bekasi. 
Buvimizga uka bo‘lmish Usmon tog‘amiz sal duvonaxonligi bois uylanmasdan, biznikida 
yashab o‘tdilar. Birin-ketin ko‘tarib katta qilgani uchun u kishini hammamiz juda-juda yaxshi 
ko‘rardik. Tog‘ajonimiz vafot etganida o‘smir edim, nimaga yig‘layapsiz, deb ayamga dag‘dag‘a 
qilganim yodimda. 
Dadam 1969 yilda harbiydan qaytishim bilanoq meni uylantirib, uch oydan so‘ng olamdan 
o‘tdilar. U kishidan sakkiz farzand qolgan, uch opam, to‘rt ukam bor. Opalarim allaqachon 
dadamning yoshidan o‘tib ketishdi. Shuni bilaman, ishongim kelmaydi. 
* * * 
She’r yozishga boshlang‘ich sinflardayoq ruju qo‘yganman. Dastlabki she’rlarim o‘sha otin 
oyilardan eshitgan Mashrab g‘azallari radiflariga taqlidan bitganman. “G‘uncha” jurnalining 
muxlisiga aylanganimdan so‘ng bolalarga tinimsiz yozishga tushdim. Shu jurnalda ishlovchi 
Miraziz A’zam domla meni qulog‘imdan tortqilab shoir qilgan, yo‘qsa, bu havasdan o‘shandayoq 
ko‘nglim sovib, boshqa yoqqa chalg‘ib ketishim hech gap emasdi. 
O‘smirligimda dadamning ishlari sal orqaga ketib, oilamizga yetishmovchiliklar oralab 
qoldi. Ayamiz yaxshigina chevar edilar, yozda kitel, qishda paxtali kamzul tikib sotib, ro‘zg‘orning 
kamini yopib yurishdi. Menda ham tirikchilik tashvishi ertaroq boshlandi, olti-ettinchi sinflarda 
mahallalar aholisiga tekin xizmat ko‘rsatuvchi sayyor kinochiga shogird tushdim, keyinroq kechki 
maktabda o‘qib, paxta zavodida traktor mindim. Maktabni bitirgach, qo‘rg‘oshin konida 
burg‘ilovchi, qishloq kutubxonachisi bo‘ldim, Samarqand Moliya texnikumini tugatib, askarlikka 

---

157 
ketdim. Uch yillik xizmatdan qaytganimdan so‘ng, to‘ng‘ich o‘g‘il bo‘lganim uchun, otasiz oilaning 
boshlig‘iga aylandim. Kolxozda tabelchi bo‘lib ish boshladim. 
Shunday xilma-xil hayot, shuncha tashvishning ichida yurib, she’r yozishdan baribir 
ko‘nglim sovimadi. Daftarlarim ketma-ket to‘laverdi. Tuman gazetasiga muxbirlikka o‘tganimdan 
keyin hozirgi Milliy universitetning jurnalistika fakultetiga sirtdan o‘qishga kirdim-u, nihoyat o‘zim 
ko‘pdan orzulab yurgan yo‘lning boshiga chiqib oldim. Bolalarga atalgan “Ona Yer” nomli birinchi 
kitobim baxtimga endi Miraziz A’zam domlaning saxovati bilan 1974 yilda bosilib chiqdi. 
Tuman gazetasida olti yilcha ishlab, biron-bir gazeta-jurnal yoki nashriyotga o‘rnashib olish 
umidida boshkentga keldim, loaqal oldin musahhihlikka ham loyiq ko‘rishmagach, Toshkent yog‘-
moy kombinatiga bog‘bon bo‘lib joylashdim. Toshkentga quruq hoyu havasga ergashib emas, puxta 
hozirlik bilan kelish lozimligini anglab, yana qishloqqa qaytdim. Farg‘ona radiosidan ish berishdi. 
1980 yilda “Yosh gvardiya”da “Bahromning hikoyalari” degan ikkinchi kitobim bosilgach, shu 
yerda bosh muharrir bo‘lib ishlovchi ustoz Erkin Vohidov huzuriga chaqirib, kitobingizni o‘qib 
xursand bo‘ldim, bizga ishga kelmaysizmi, deb qoldilar. Yoshim o‘ttiz to‘rtda ekanligi, beshta 
farzandim borligiga qaramay, 1981 yilning yozida nashriyotga kelib ish boshladim. Nasib ekan, 
keyinchalik “Yosh kuch”, “Mushtum” jurnallarida, Cho‘lpon nomidagi nashriyot, 
O‘zteleradiokompaniya tarmog‘ida ham ishladim. 
Hozirgacha o‘ttizga yaqin kitobim chop etildi, bir necha pesalarim sahnalashtirildi, ayrim 
asarlarim asosida bolalar uchun kinolar yaratildi… 
Hayotimning bu yoqdagi qismi haqida ko‘p gaplar aytilgan, yozilgan, cho‘zg‘ilashning 
xojati yo‘q deb o‘ylayman. Eng muhimi, yurtimning erkini ko‘rdim, eng katta armondan xalos 
bo‘ldim. 
Boshimdan nimalar kechgan bo‘lmasin, baribir yaxshi yashadim. Nimaiki ko‘rsatgan bo‘lsa, 
Yaratgandan ming marta roziman. Imkon qadar sabrli bo‘lishga, boriga shukrona aytishga urinib 
keldim. To‘g‘risi ham shu ekan. 
Hayot davom etayapti. Fe’lim esa, o‘sha-o‘sha – bolaligimni qo‘msab-qo‘msab turaman. Bu 
menga ichki kuch ato etaveradi.