Samarqand davlat universiteti isoqjon negmatov ijtimoiy ishning etik

Mishel 
Monten
dir (1533-1592). Uning axloqiy badihalardan iborat “Tajribanoma” (1580-
1588) asari G‘arb ma’naviy dunyosida ulkan voqea bo‘lgan amaliy axloq 
borasidagi noyob asar-dir. Uni G‘arbning o‘ziga xos “Guliston”i deb atash 
mumkin. Zero, yangi davr tajri-baviy axloqshunosligi Montendan boshlanadi: 
“Tajribanoma”da turli davr va xalqlar hayotida ro‘y bergan juda ko‘p axloqiy 
holatlar yig‘ilgan: ular muallifning nozik ruhiy-ijtimoiy kuzatishlariga moyil 
iste’dodli axloqshunos ekanini ko‘rsatadi. Monten o‘z mulohazalari orqali 
insonning tajribalar girdobiga ilojsiz tushib qolgan zot ekanligini ta’kidlaydi va 
bizda shunday qudratli, jonli tasavvur uyg‘otadiki, bu tasavvur uchun dunyo 
qiyofalar yaratadigan xomashyo manbayiga aylanadi. Mutafakkir o‘z davri uchun 
muhim bo‘lgan barcha masalalar bilan o‘zligini tahlil etish bilan shug‘ullanadi: 
“Yashash mening mashg‘ulotim, mening san’atim ‒ mana shu!... Men bunda xatti-
harakatlarimni emas, balki o‘zimni, o‘z mohiyatimni tasvirlayman”, ‒ deydi 
189
 Макиавелли Н. Избранные сочинения. М., ИХЛ, 1982. С. 384 – 349. 

---

145 
mutafakkir
190
. Zero, o‘z-o‘zini kashf etish, o‘zini-o‘ziga tushuntirish, Monten 
fikricha, axloqiylikning sharti hisoblanadi. 
Uyg‘onish davri axloqiy ta’limotlari axloqshunoslik tarixida shubhasiz olg‘a 
tashlangan qadam bo‘ldi. Zero, bu davr mutafakkirlari qadimgi dunyo 
axloqshunos-lari ilgari surgan nazariya va g‘oyalarni O‘rta asrlar musulmon Sharqi 
axloqshunos-ligi prizmasidan o‘tkazib, xulosalar chiqarishga intildi, muayyan 
ma’noda ularni Ovro‘pa axloq ilmida sintezlashtirish jarayonini boshlab berdilar. 
Ovro‘pa ratsional-ma’rifatparvarlik axloqshunosligi 
Bu davrda axloqshunoslik fanida turli yo‘nalishlar vujudga keldi. Shulardan 
biri-ratsional yo‘nalish. Bu yo‘nalishning dastlabki namoyandalaridan biri fransuz 
faylasufi