Samarqand davlat universiteti isoqjon negmatov ijtimoiy ishning etik

dana
tushunchasi; 
iudaizmda 
idaki
tushunchasi; 
xristianlikda 
rahm-shafqat
tushunchasi; 
islomda 
sadaqa
va 
zakot
tushunchasi. 
Saxovatga amal qilish va chorlash Markaziy Osiyo mintaqasida, jumladan, 
“qo‘li kalta” aholi guruhiga jamoaviy shaklda, ya’ni hashar orqali uy qurib berish, 
to‘y, ta’ziya va boshqa tadbirlarni o‘tkazishda ko‘maklashish kabi o‘ziga xos 
shakllarda ko‘rinadi. O‘zaro yordam ko‘rsatishni islom dini bilan bog‘liq 
amallarda, jumladan, sadaqa, zakot, fitr, bechoralarga ko‘mak berish singari 
ijtimoiy xizmat faoliyatining nokasbiy turi sifatidagi tarixiy ildizlarida ham ko‘rish 
mumkin. Buni ikki sabab bilan izohlash mumkin. Avvalo, hech bir ijtimoiy tizim 
bo‘shliqdan paydo bo‘lib qolmaydi, ya’ni, mavjud resurslarning hisobidan 
yaratiladi. Birinchidan, dastlabki shart-sharoitlar asosida u yoki bu sohadagi 
ijtimoiy tuzilmalar tizimlashtiriladi, ikkinchidan, ma’lum bir tarixiy bosqichlarda 
aholining turli guruhlariga ko‘rsatiladigan ijtimoiy xizmat ko‘rsatish amaliyoti turli 
shakllarda umumlashtirilib, institutsional mazmun kasb etadi. Masalan, Amir 
Temur davrida ijtimoiy xizmat ko‘rsatish davlat darajasida amal qilgan bo‘lib, 
“Faqir-u miskin, biron kasb qilishga ojiz shol-ko‘rlarga nafaqa belgilansinlar”
23
– 
deb ta’kidlaganligi bundan dalolat beradi. Natijada, ijtimoiy xizmat tizimi ma’lum 
vaqt o‘tishi bilan jamiyat ijtimoiy taraqqiyotida muhim hisoblangan alohida 
mustaqil sohaga, hatto mustaqil ilm va fanga aylanadi. “Insoniyat taraqqiyoti 
jarayonida vujudga keladigan har qanday fan o‘z predmeti va tadqiqot usullariga 
ega”
24
bo‘lishi lozimligiga e’tibor qaratsak, ijtimoiy xizmat o‘z predmeti, nazariy 
va amaliy usullariga ma’lum tarixiy davr mobaynida erishdi. 
XVIII asr, ayniqsa, XIX asrdayoq G‘arbda ijtimoiy himoyaga muhtojlarga 
yordam ko‘rsatishning turli shakllarini ilmiy-nazariy jihatdan anglashga urinishlar, 
jumladan, uning xususiyatlarini o‘rganish harakatlari amalga oshirildi va Ijtimoiy 
19
 Yip K.S. Tensions and dilemmas of social work education in China, International Journal of Social Welfare, 2007, 
50(1). - Р.93-105. 
20
 Социальная работа: Словарь справочник / Под ред. В.И.Филоненко. – М.: Контур, 1998. – С. 308. 
21
Филантропия - (юнон. Philanthropie- инсонни эъзозлаш, phyleo-эъзоз+anthropos-инсон) // Исторический 
словарь 
галлицизмов 
русского 
языка. 
-М.: 
Словарное 
издательство 
ЭТС.-
http://www.ets.ru/pg/r/dict/gall_dict.htm., Филантропия и благотворительность на различных этапах 
развития общества.-yourlib.net/content/view/71/12/. 
22
Тетерский С. В. Введение в социальную работу. -М.; Академический проект,2006. – 496 с. 
23
 Темур тузуклари. – Тошкент: Шарқ, 2005. 119-бет. 
24
 Туленов Ж. Диалектика назарияси. Монография. –Тошкент: Ўзбекистон, 2001. - Б. 189. 

---

12 
xizmat ko‘rsatish assotsiatsiyalari tashkil etildi (National Association of Social 
Workers)
25
. Bu harakat maishiy va ijtimoiy muammolarga taalluqli tadqiqotlarni 
o‘tkazishda turtki bo‘lib, yaratilgan asarlarda erkinlik, tenglik, adolat asosida 
yashashni ta’minlash o‘z ifodasini topdi. Shu tariqa ijtimoiy xizmat ko‘rsatishning 
tarixi va nazariyasi shakllana bordi
26
. 
Amaliyotning maqsadli, tahlili hamda nazariy izlanishlar
27
ijtimoiy 
himoyaga muhtojlarga yordam berish bilan shug‘ullanuvchi kishilar maxsus 
tayyorgarlikdan o‘tishlari zarur, degan xulosaga olib keldi. Ijtimoiy farovonlikni 
ta’minlashda zaruriy faoliyat turi hisoblanadigan ijtimoiy xizmatning 
institutlashuvi katta madaniy mazmunga ega bo‘lgan yutuq edi. Asta-sekin u 
amaliy, ilmiy va o‘quv faoliyatini birlashtirgan tizimga aylandi. U bugun barcha 
mamlakatlar ijtimoiy siyosatini amaliy ta’minlashda ishtirok etadigan vosita 
hisoblanadi. 
Ijtimoiy xizmat tushunchasiga O‘zbekiston Respublikasining “Keksalar, 
nogironlar va aholining boshqa ijtimoiy ehtiyojmand toifalari uchun ijtimoiy 
xizmatlar to‘g‘risida”gi qonunining 5-moddasida “Ijtimoiy xizmatlar shaxsning 
turmushi sifatini oshirishga, unga jamiyat hayotida ishtirok etishning boshqa 
fuqarolar bilan teng bo‘lgan imkoniyatlarini yaratishga va o‘zining asosiy hayotiy 
ehtiyojlarini mustaqil ravishda ta’minlash imkoniyatlarini kengaytirishga, 
xizmatga muhtoj shaxslarga yordam ko‘rsatish bo‘yicha huquqiy, iqtisodiy, 
psixologik, ta’limga oid, tibbiy, reabilitatsiya chora-tadbirlari va boshqa chora-
tadbirlar majmuyidir”
28
, ‒ deb ko‘rsatilgan. Agarda ijtimoiy xizmat huquqiy, 
iqtisodiy, psixologik, ta’limga oid, tibbiy, reabilitatsiya chora-tadbirlari va boshqa 
chora-tadbirlar majmuyidan tarkib topgan bo‘lsa, kasbiy faoliyat sifatida bir 
qancha sohalardagi faoliyat turlarini o‘zida mujassam etadi. Masalan, huquqiy 
chora-tadbirlar
29
o‘zida fuqarolik huquqi, konstitutsiyaviy huquq, mehnat huquqi, 
oila huquqi va boshqalarni qamrab olib, o‘zi mustaqil faoliyat turi hisoblanadi. 
Iqtisodiy chora-tadbirlar
30
esa moddiy ishlab chiqarish, nomoddiy ishlab chiqarish 
hamda ishlab chiqarishda yaratilgan iqtisodiy ne’matlarni individual tarzda uzatish, 
ulardan foydalanish kabilarni qamrab oladi. Psixologik chora-tadbirlar
31
insonni 
ijtimoiy-lashuvidan to individual salohiyatini namoyon etish hamda ish davomida 
orttirilgan jarohatni bartaraf etishni ta’minlaydi. Ta’limiy chora-tadbirlar
32
esa turli 
sabablar tufayli mehnat layoqatiga ega bo‘lmaganlarni (layoqatini yo‘qotganlarni 
ham) jami-yatning to‘loqonli a’zosi bo‘lishi uchun biron-bir kasbga o‘qitish yoki