Samarqand davlat universiteti isoqjon negmatov ijtimoiy ishning etik

Ijtimoiy ishdagi deontologiya
kasbiy burch va mas’uliyat, ijtimoiy 
ishchining yoki butun jamoaning mijozlar, hamkasblar, kasbiy hamjamiyat, 
jamiyat va umuman davlat oldidagi ma’naviy javobgarligi bilan bog‘liq normalar 
va qoidalar tizimi
361
sanaladi. Ijtimoiy ishning deontologiyasi mutaxassisning 
to‘g‘ri xulq-atvori va javobgarligini shakllantirish mexanizmining harakatini 
tushuntiradigan nazariy va uslubiy bo‘limni o‘z ichiga oladi va kontseptual va 
kategorik apparatni, deontologiyaning funksiyalari va tamoyillarini, vazifa va 
shaxs turi o‘rtasidagi munosabatni o‘z ichiga oladi. Ushbu bo‘lim umumiy 
deontologiyaning nazariy va uslubiy bo‘limidan sezilarli farq qilmaydi. Ijtimoiy 
ish deontologiyasining amaliy bo‘limi ijtimoiy ishchining vazifasi va 
javobgarligining asosiy mazmunini ochib beradi. 
Umuman olganda, ijtimoiy ishning mazmunli deontologiyasi ijtimoiy 
ishchining, ijtimoiy xizmat jamoasi va umumiy kasbiy guruhning jamiyat va davlat 
oldidagi burchlari, kasbiy ijtimoiy faoliyatning o‘ziga xos turi va maxsus ijtimoiy 
institut sifatida ijtimoiy ish, bundan oldin majburiyatlari, ma’nolari, tushunchalari, 
me’yorlari, qoidalari va ko‘rsatmalar tizimini o‘z ichiga oladi. hamkasblar 
361
 https://spravochnick.ru/sociologiya/socialnaya_rabota_kak_nauka/deontologiya_v_socialnoy_rabote/#  

---

260 
(professional guruh), mijozlar va ularning muhiti va o‘z oldida. Biroq, 
deontologiya professional va axloqiy o‘qitishning bir qismi sifatida retseptlar va 
normalar tizimiga aylantirilishi mumkin emas. Ijtimoiy ishning deontologiyasi-bu 
mutaxassislarning va ularning birlashmalarining burch va to‘g‘ri yurish 
to‘g‘risidagi ta’limotidir va retseptlar uning amaliy qismidir. 
Ijtimoiy ish bu borada kasbiy faoliyat turi sifatida boshqa faoliyat turlari 
bilan, ayniqsa, odamlar bilan bevosita o‘zaro aloqada bo‘lish bilan bog‘liq bo‘lgan 
narsalar bilan ma’lum o‘xshashlikka ega. Ijtimoiy ishchining barcha kasbiy 
vazifalari u uchun jozibali bo‘lishi mumkin emas. Mutaxassis vaziyat bo‘yicha u 
yoki bu turdagi ishlarni bajarishga, u yoki boshqa mijoz yoki hamkasbi bilan aloqa 
qilishga moyil bo‘lmasligi mumkin va hokazo. Uning moyilligi u yoki bu kunlik 
vazifalari orasidan u yoki bu harakat turiga mos kelmasligi mumkin va bu o‘z-
o‘zidan son-sanoqsiz to‘qnashuvlarni keltirib chiqaradi. “Men xohlayman” va 
“kerak” ‒ muayyan harakatlardan qochish istagi va ularni amalga oshirishning 
obyektiv ehtiyoji. 
Shu bilan birga, ma’lum bir o‘ziga xoslik mavjud. Ijtimoiy ishchi ko‘p 
jihatdan ishlamaydigan odam bilan muomala qiladi va shu sababli nafaqat ijobiy, 
balki salbiy his-tuyg‘ularni ham keltirib chiqarishi mumkin. Ijtimoiy ishchilar 
o‘zlarining kasbiy faoliyati davomida o‘z mijozlariga nisbatan hamdardlik, rahm-
shafqatni his qilishadi, lekin ba’zida nafratlanish, nafratlanish va h.k. Tadqiqotlar 
shuni ko‘rsatadiki, quyidagi mijozlar o‘zlariga nisbatan eng yomon munosabatlarni 
keltirib chiqaradi:
362
• o‘zlari qiyin hayotiy vaziyatning aybdoriga aylangan va shu bilan birga 
atrof-muhit a’zolarining qiyin hayotiy vaziyatlarini rivojlanishiga sabab bo‘lgan 
mijozlar; 
• axloq va odob-axloq normalarini, o‘zini tutish madaniyati va muomala 
madaniyatini mensimaydigan mijozlar; 
• hissiyotlarini jilovlay olmaydigan yoki boshqarishni istamaydigan 
mijozlar; 
• ataylab o‘zlari uchun ijtimoiy hayot tarzini tanlaydigan va boshqalarga 
yuklaydigan mijozlar; 
• baxtsizliklari uchun birovni ayblashga moyil bo‘lgan mijozlar (shu 
jumladan, ijtimoiy xodim), lekin o‘zlarini emas; 
• aniq parazitar munosabatlarga ega mijozlar; 
• har qanday narxda ham o‘z manfaatlarini qondirmoqchi bo‘lgan mijozlar, 
shu jumladan, boshqa odamlar va boshqalar hisobiga. 
Bunday mijozlar, qoida tariqasida, subyektiv ravishda o‘zlarini odamlar va 
sharoitlarning qurbonlari deb bilishadi va ular jamiyat va atrof-muhitni dushman 
deb bilishadi yoki hech bo‘lmaganda o‘zlariga va muammolariga befarq. Jamiyat 
manfaatlari ular uchun ahamiyatsiz, o‘z manfaatlari ular uchun doimo ustuvor. 
Qoida tariqasida, ular ijtimoiy ishchiga nisbatan tajovuzkorlik yordamida o‘zlari-
ning ijtimoiy muvaffaqiyatsizliklarini qoplashga harakat qilishadi.