Samarqand davlat universiteti I. U. Urazbaev n. J. Xodjaeva j. Qudratov

Chlorella 
vulgarus 
ni olsak yorug‗likda fotosintez jarayonini amalga oshirsa 
qorong‗ulikda geterotrof oziqlandi. Miksotroflarga vodorod bakteriyalarni 
ham kiritish mumkin. S.N.Vinogradskiy avtotrof mikroorganizmlarni 
xemosintezlovchilar deb nom berdi, energiya hosil qilish uchun anorganik 
birikmalarning 
oksidlanishini 
anorgaoksidasiya 
deb 
atadi. 
Mikrobiologiyada avto va getyerotrof deb bo‗lish keng qo‗llaniladi. 
Katabolitik jarayon bu vodorod elektronining ajratib olinishi va 
tashilishidir. Mikroorganizmlarda energetik jarayonning quyidagi shakllari 
farqlanadi. 
1.
Nafas olish (elektronning kislorodga 
o‗tkazilishi) 
2.Achish 
(organik 
akseptorlarga o‗tkazish) 
Anaerob nafas olish (anorganik akseptorlar –sulfatlar, nitratlar, 
xromatlaga o‗tkazish). Undan tashqari bakteriyalar orasida yorug‗lik 
eryergiyasi hisobidan ATF ning hosil bo‗lishi, fotosintetik fosforlanish 
ham mavjuddir. 
4.1.
 
Azotning tabiatda biologik aylanishi
.
 
Azotning biologik fiksasiyalanishi
-
Sayyoramizdagi azot zahirasi 
uning oksidlanishi va qaytarilish natijasida bir turdan ikkinchisiga aylanib 
turishi (N
2
) NH
3
– N
2
O – NO – NO
2
) azotning atmosferat hovosi tarkibidagi miqdori 
78,09% hajmli bo‗yicha 75,6%ni tashqil qiladi. 
Azotning tuproqdagi miqdori, o‗simlik va hayvon biomassasidagi 
nisbatan uch baravar ko‗p. Tuproqda doimo azot minimum Ya‘ni o‗simlik 
o‗zlashtiraolmaydigan shaklda bo‗lib, chirindilar tarkibiga kirib asta sekin 
miniralisasiyalanib turadi. Bu har yili xalq xo‗jaligida ko‗plab azotli mineral 
o‗g‗itlarni ishlatishga olib keladi. Tuproqqa solingan 1 kg/ga azotli mineral 
o‗g‗it bug‗doyning xosilini 10 kg ga oshiradi. Har yili dunyo qishloq 
xo‗jaligi ekinlari hosili bilan tuproqdan 110 mln tonna azot chiqib ketadi, 48 
mln tonnasi mineral o‗g‗itlar hisobida tuproqqa qaytadi. Agar mineral 
o‗g‗itlarni foydalanish koifisientini 50% deb hisoblasak hosil uchun 
talab qilingan 

---

114 
azotning 20 – 25% mineral o‗g‗itlar hisobidan qoplansa qolgan qismi, 
azotning biologik fiksasiyalanishi natijasida tuproqda to‗plangan zaxira 
hisobidan qoplanadi. 
Tabiatda azotning mikroorganizmlar ishtirokida aylanib turishining bir 
nechta bo‗g‗imi mavjud. Ushbu aylanishda molekulyar azot, hamda uning 
organik va mineral birikmalari ishtirok etadi.