67
reproduksiyasi
Oltinchi
yil
Konkurs nav sinash Turtinchi
– ― –
Dastlabki nav sinash
Birinchi yil konkurs
nav sinash
Bahorda
Yozda
Yettinchi
yil
Konkurs nav sinash
va ishlab chiqarish
nav sinashi
Beshinchi
– ― –
Ikkinchi yil konkurs
nav sinashi
ishlab chiqarish nav
sinashi
Bahorda
Yozda
↓
↓
Davlat nav sinashi
Davlat nav sinashi
Respublikamizda kartoshka seleksiyasi va urugʻchiligini samarali tashkil
etishning ilmiy, amaliy va tashkiliy zamini yaratilgan. Koʻp yillik oʻtkazilgan
tajribalar natijasida SamQXI (sobiq) negizida kartoshkachilik sohasida katta ilmiy
maktab yaratilgan. Unda chunonchi, kartoshkaning serhosil, tezpishar, kasallik va
zararkunandalarga
chidamli navlarni yaratish, birlamchi va umumiy urugʻchilik
tartibi, seleksiya va urugʻchilikni jadallashgan usuli, yozda yangi kovlab olingan
tuganaklardan foydalanib, bir yilda ikki marta hosil olish texnologiyalari ishlab
chiqilgan. Olimlar Rossiya, Belorussiya,
Gollandiya, Germaniya, Isroil,
Qozogʻiston va boshqa mamlakatlar ilmiy tadqiqot muassasalari bilan kartoshka
seleksiyasi sohasida hamkorlik qilib kelmoqda.
Jumladan Samarqanddagi qishloq xoʻjaligi sohasidagi oliy ta‘lim
muassasalarida 25 ta mamlakatdan keltirilgan va seleksiya usuli bilan yaratilgan
1250 ga yaqin kartoshka namunalarining genofondi toʻplangan. Bular 520 nav
namunasi, 3 diploid turi, 345 duragay populyasiyalari, 156 turlararo duragaylari,
250 ta oʻzidan changlangan liniya va 20 ta klon avlodlaridir.
Mazkur ekin
genofondini boyitish yulida kolleksiyaga yangi xil nav, duragaylari, klonlari
qoʻshilishi davom etmoqda. Yuqori hosilli, qulay sharoitlarga, xususan
kasalliklarga
chidamli, sifatli, hamda bir yilda ikki hosil beradigan kartoshka
navlarini yaratish uchun ilmiy saloxiyat mavjud. Lekin faqat yangi navlarni
yaratilishi bilangina kartoshkachilik muammolarini yechib boʻlmaydi. Yaratilgan
68
navlarni katta maydonlarga ekish uchun sharoitlarni hisobga olgan holda
urugʻchilik tizimini to`g`ri yoʻlga qoʻyish lozim. Afsuski, hozircha
Respublikamizda urugʻchilik asosi – birlamchi – elita va ommaviy urugʻchilik
tizimi tashkil etilmagan. Urugʻlik kartoshka tanqisligini bartaraf etish maqsadida
keyingi yillarda
respublikamizga xorijiy
mamlakatlardan yangi navlar
keltirilmoqda. Hozirgi kunda Davlat reestriga kiritilgan navlar soni 116 ta, shundan
faqat 10 tasidan ortig`i O‘zbekiston sharoitida yaratilgan, qolgan 100 dan ortig`i
Rossiya, Germaniya, Gollandiyadan keltirilgan. Bizning fikrimizcha koʻp
miqdordagi, ayniqsa bizning sharoitimizda yaratilmagan navlarni ekish zaruriyati
yoʻq. Chunki turli xil navlarni ekish ekinning urugʻchilik sifatini nazorat qilishini
qiyinlashtiradi, ular aralashib ketishiga olib keladi va urugʻlik rivojini
murakkablashtiradi.
Olimlarimiz tomonidan kartoshkaninng birlamchi urugʻchilik
masalalari,
serologik analizlariga asoslangan yakka va ommaviy tanlash, uchki meristema
usulida sogʻlomlashtirilgan tuganaklardan foydalanish, botanik urugʻlardan
urugʻbop va iste‘mol qilinadigan kartoshka yetishtirishning samarali
texnologiyalari ishlab chiqilgan.
Mamlakatimizning kartoshka ekish uchun qulay boʻlgan xududlarida elita
yetishtiradigan va navdor urugʻliklarni koʻpaytiradigan xoʻjaliklarni tashkil etish
lozim. Buning uchun urugʻchilikka
Toshkent, Jizzax, Samarqand, Namangan va
Qashadaryo viloyatlarining dengiz satxidan 800 m dan baland boʻlgan togʻ va togʻ
oldi xududlarida tashkil etish zarur. Shuning bilan birga ushbu mintaqalarda
joylashgan fermer va dehqon xoʻjaliklarini kartoshka urugʻchiligiga
ixtisoslashtirib, urugʻlik kartoshka yetishtirishni tashkil qilish maqsadga muvofiq
boʻladi.
Kartoshkaning navdor I va II reproduksiyali urugʻlarini faqat urugʻlik
maqsadida foydalanishni qat‘iy nazorat qilish va boshqa maqsad uchun
ishlatilmaslik lozim.
Respublikamizda qishloq xoʻjalik ekinlari seleksiyasini va urugʻchiligini
yanada rivojlantirish,
yangi yuqori hosilli, yaxshi sifatli, noqulay sharoitlarga,
69
kasallik va zararkunandalarga chidamli, mexanizasiya usullarini qoʻllashga mos,
intensiv tipdagi navlarni yaratish va urugʻliklar bilan qishloq xoʻjaligini ta‘minlash
maqsadida birlamchi va ommaviy urugʻchilikni tashkil qilishda koʻp tadbirlar
qatorida asosiylaridan biri shu soha mutaxassislarini tayyorlashni son va sifatini
oshirish lozim.
Do'stlaringiz bilan baham: 
