Samarqand davlat universiteti geografiya va ekologiya fakulteti ekologiya va hayot faoliyati xavfsizligi

Ekotizimning mahsuldorligi

Bunda produtsentlaming quyosh nuri yordamida fotosintez jarayonlaming borishi va organik moddalaming hosil bo'lish tezligidir yoki ozuqa sifatida isternol qilinishidir. ProdutsentIar tornonidan rna'lum vaqt birligida hosil bo'igan organik massa birlamchi rnahsulot, vaqt birligida konsumentlar massasining oshishi, ikkilamchi mahsulot olish deyiladi. Ekotizimlardagi ham rna tirik organizmlar bir butun yagona massani hosil qiladi. Har bir ozuqa zanjiri, birlamchi va ikkilamchi rnahsuldorlikning hosil bo'lish tezligi hamda rnahsulotlaming taqsimlanishi turlichadir. Ekotizirnlarda birlamchi va ikkilamchi hosildorlikning miqdoriy ko'rsatkichlari mavjud. Bunga hosildorlikpiramidasi qonunideyiladi. Piramidalaming quyidagi turlari rnavjud: Son piramidasi-organizrnlar soni turli darajada aks ettiradi; Biomassa piramidasi-tirik organizmlaming massasini ko'rsatadi;

Mahsulot piramidasi-birlarnchi mahsulotning turli ozuqa zanjilarida o'zgarib borishiga aytiladi; Son pirarnidasida o'sirnliklar soni ulami isternol qiladigan hayvonlarga qaraganda ko'p. Biomassa piramidasida o'sirnliklar biomassasi ulami yeydigan hayvonlar biornassasiga qaraganda ko'proq. Mahsuldorlik pirarnidasi har bir trofa zanjirida hosil bo'lgan biornassa miqdori o'sha vaqt birligida keyigni ozuqa zanjariga qaraganda ko'p bo'ladi. Insonlar tomonidan hosil qilingan agrotsenozlar (birlamchi mahsuldorlik resursi) bo'lib rnahsuloti jamiyat uchun ozuqa zahirasini to'plab byeradi. Ikkilamchi rnahsuldorlik qishloq xo'jalik hayvonlari va baliqlardan olinadi. O'sirnlik va hayvondan olinadigan biornassa miqdorini doimo joylashgan rnuhit ulami turi, ko'payishi, yetilishini hisobga olgan holda foydalanish zarur. Yer sharida biologik mahsuldorlik notekis taqsimlangan, unga zarar yetkazish ekotizirnga zarar berish hisoblanadi yoki ozuqa zanjirining buzilishiga olib keladi. 1969 yil davlatlar o'rtasidagi xalqaro kelishuvga binoan «Xalqaro biologik Dastur» ish olib boradi. Iqlirni rno"tadil hududlarda o'simliklaming biomassasi yuqori bo'ladi, buning uchun avalo havo harorati va yog'ingarchilik yetarli bo'lishi kerak. Tropik va subtropik hududlarda o'simliklar 250-300 sentnyer hosil byers a respublikamiz cho'l va sahrolarida biologik hosildorlik 2-20 ts/ga ni tashkil qiladi.

Ekotizirnning o'zi o'zini saqlab qolish uchun turli noqulayliklarni yo'qotib tizirn barqarorligini saqlab qoladi yoki o'zini boshqaradi. Ekotizirn o'zini bir qator rnexanizrnlar asosida ijobiy va salbiy aloqalar orqali o'zini saqlab qoladi. Masalan populyatsiyada bir tur yirtqichning ko'payib ketishi dastlab o'ljaning, keyinchalik uning o'zining kamayib borishiga olib keladi. Populyatsiya chegaralovchi omillar yordamida yirtqich karnayib boradi.