Samarqand davlat universiteti biologiya fakulteti odam va hayvonlar fiziologiyasi va biokimyosi kafedrasi

O‘z bilimini mustahkamlash uchun savollar.

0. 
   1.Refleks , refleks yoyi, refleks vaqti va refleks maydoni deb nimaga aytiadi?
   
1. 
   2. Refleks yoyining beshta qismini tushuntiring?
   
2. 
   3. Retseptorlar nima va ularning turlarini ayting?
   
3. 
   4. Afferent va efferent nerv tolalari nima?
   

5. Shartli va shartsiz reflekslar deb nimaga aytiladi?
SEZGI ORGANLARI FIZIOLOGIYASI.
Organizmning tashqi va ichki muhitidan tinmay kelib turadigan ta'sirotlarni idrok etib, analiz (tahlil) qiladigan murakkab nerv mexanizmlaridan iborat anatomik-fiziologik tizimlariga analizatorlar deyiladi. Analizatorlar markazga intiluvchi nerv tolalari orqali markaziy asab tizimi va uning oliy qismi bo‘lmish bosh miya katta yarim sharlarining po‘stlog‘i Bilan aloqador maxsus sezuvchi hujayralar to‘plangan sezgi organlarini o‘z ichiga oladi. Sezgi organlarga - ko‘rish, eshitish, muvozanatni saqlash, hid bilish, ta'm bilish, muskul-bug‘im yoki harakat, teri sezgisi va vitsceral sezgi organlari kiradi. Muskul-bug‘im, ya'ni harakat va vitsceral sezgilardan tashqari boshqa barcha sezgi organlarning retseptorlari-ta'sirotni qabul qiluvchi hujayralarining sezuvchi uchlari organizmning sirtqi-tashqi tomonida (ko‘z, quloq, til, burun, teri yuzasida) joylashgan. Shu sababli bu sezgi organlarining retseptorlari eksteroretseptorlar deyiladi va tashqi muhitdan kelayotgan ta'sirlarnigina idrok etadi.

Odamning sezgi a’zolari.

Markaziy asab tizimi ta’sirotlarni qabul qilishga ixtisoslashgan retsepsiya organlaridan tashqi olam va organizmning ichki holati haqida axbarot olib turadi. Ko‘pincha resepsiya organlarini sezgi organlari deb atashadi, chunki bu organlarning ta’sirlanishi va ulardan impulslar kelishi tufayli bosh miya katta yarim sharlarida sezgilar, idrok, tasovvurlar ya’ni tashqi olam hissiy belgilarining turli shakilari yuzaga keladi. Tashqi olam ta’sirotlarini qabul qilish, qo‘zg‘alish, o‘tkazish kabi vazifalarni bajaradigan neyronlarning umumiy yig‘indisi, shuningdek bosh miya po‘stlog‘ining katta yarim sharlarining sensor hujayralari yagona tizim hisoblanib analizatorlar deb yuritiladi. Sezgi organlari analizatorlarning bir qismi hisoblanadi.

Retsepsiya organlari ma’lumotni etkazib berishi natijasida oddiy reflekslar, shuningdek, xulq-atvorning har xil aktlari va psixologik faoliyat yuzaga keladi.

Ta’sirotni qabul qiladigan asab uchlari (oxirlari) yoki tashqi muhitdagi muayyan o‘zgarishlar javob ko‘rsatadigan xususiy asab xujayralari retseptorlar hisoblanadi.

Impulslar retseptorlardan afferent asab tolalari orqali markaziy asab tizimiga boradi. Qo‘zg‘alish bir retseptor neyrondan ikkinchisiga, undan uchinchisiga (estafeta shakilda) o‘tadi va bosh miya po‘stlog‘ining katta yarim sharlar qismiga etib keladi. Bu neyronlar zanjirining hamma bo‘limlari qabul qilingan ta’sirotlarni tahlil qilishda qatnashadi. Tahlilning natijalari katta yarim sharlar po‘stlog‘iga amalga oshiriladi.

Retseptorlar ikkita katta guruhga bo‘linadi: ichki va tashqi.

Ichki retseptorlar: interoretseptorlar deb ataladi. yuboriladigan impulslar ichki organlarning holati to‘g‘risida visseroretseptorlar, gavda hamda ularni ayrim qismlarini fazodagi holati, harakati to‘g‘risida Vestibulyar va proprioretseptorlar signal berib turadi.

Tashqi retseptorlar-eksteroretseptorlar-organizmdan tashqaridagi narsa va hodisalarning xossalari, ularning organizmga ta’siri to‘g‘risida signal berib turadi. Retseptorlar fizik ta’surotlarga ko‘ra qo‘yidagi turlarga farqlanadi: osmoretseptorlar, fotoretseptorlar, mexanoretseptorlar, termoretseptorlar, xemoretseptorlar va baroretseptorlar.

Psixofiziologik tasniflanishga muvofiq ko‘ruv, eshituv, hid bilish, ta’m bilish, tuyg‘u, issiq va sovuqni sezish, gavdani tutish va og‘riqni sezish organlari retseptorlariga bo‘linadi.