Samarqand davlat universiteti biologiya fakulteti botanika kafedrasi

 
61 - rasm. No‘xat: 
A – gulning umumiy ko‘rinishi; B – tojbarglar; V - androtsey; 
G – urug‘chi; D – tugunchaning ko‘ndalang kesmasi; E – gul diagrammasi; 
1 - gulbandi, 2 - kosachabarglar, 3 - yelkan, 4 - eshkak, 5 – tojbarglar;  
6 - qayiqcha; 7 – changchi plastinkasi; 8 – changchi; 9 – changchi ipi;  
10 – tuganak; 11 – stilodiy; 12 – tumshuqchalar; 13 – urug‘kurtak;  
14 – o‘tkazuvchi nay boylamlari. 
 
 
4 – ish. Kashtan gulining tuzilishi. 
Kashtan. Tojbarglari asimmetrik yoki biroz asimmetrik tojbarglar bo‘ylab bitta ham chiziq 
o‘tgan iloji yo‘q (orxideya, soxta kashtan va boshqalar) (62 - rasm). 
 
62 - rasm. Kashtan guli (Kashtan – pavia – Aesculus pavia). 

---

 
244 
Kosachabarglari murakkab gulqo‘rg‘on tashqi barglar aylanasini hosil qiladi, tojbarglardan 
kichik  o‘lchami  va  yashil  rangi  bilan  farq  qiladi.  Ba’zan  shakl  o‘zgarishi  mumkin.  Agar 
kosachabarglari  bir  –  biri  bilan  qo‘shilib  o‘smasa,  kosachabarg  bo‘laklari  alohida  qolishi 
mumkin.  Ko‘p  hollarda  qo‘shilib  o‘sgan  kosachabarglarning  yuqori  qismidagi  barg  bo‘laklari 
soniga qarab kosachabarglarning soni aniqlanadi. 
Agar kosacha bo‘ylab bir nechta simmetriya chizig‘ini o‘tkazish iloji bo‘lsa u to‘g‘ri yoki 
aktinomorf, agar faqat bitta o‘tkazilsa zigomorf gullar deyiladi. Simmetriya chizig‘i o‘tmasa bu 
gul  asimetrik  deyiladi.  Kosachabargning  asosiy  vazifasi  gul  ichki  qismlarini  turli  ta’sirlardan 
himoya  qilish  (g‘uncha  davridan  ochilguncha).  Ko‘pchilik  o‘simliklarda  kosachabarg  gullash 
davrida qoladi va keyin so‘lib, tojbarg bilan birga tushib ketadi. 
Tojbarg  murakkab  gulqo‘rg‘onning  ichki  doirasini  hosil  qiladi  va  yirik  o‘lchamlari  va 
yorqin  rangi  bilan  farq  qiladi.  U  juda  sezilarli  ko‘zga  tashlanadigan  bo‘ladi.  Tojbarglari  erkin 
yoki qo‘shilib o‘sgan bo‘lishi mumkin. 
Tojbarg  orqali  bir  nechta  chiziq  o‘tkazish  imkoniyati  bo‘lsa,  uni  to‘g‘ri  yoki  aktinomorf 
(polisimmetrik) gul deyiladi. Masalan, burchoqdoshlar, chinniguldoshlar to‘g‘ri tojbargda barcha 
gul  yaproqlari  bir  xil  kattalik  va  shaklda  bo‘ladi,  agar  ular  turlicha  bo‘lsa  ham,  to‘g‘ri 
navbatlashib ketadi.