Samarqand davlat universiteti biologiya fakulteti botanika kafedrasi

59 - rasm. Gulning tuzilishi: 
1 – gulning uzunasiga kesmada; 2 -gulbandi; 3 - gulkosabarglar;  
4 – tojbarglar; 5 - urug‘chi; 6 –changchi. 

---

 
242 
Kosachabarg  va  tojbarg  birgalikda  gulqo‘rg‘onni  hosil  qiladi.  Ular  changchi  va  urug‘chi 
turli ta’sirlardan himoya qiladi va changlanishda ham katta ahamiyatga ega.  
Tojbarg va kosachaga ega gulqo‘rg‘on murakkab gulqo‘rg‘on deyiladi.  Agar gulqo‘rg‘on 
faqat  tojbarglardan  iborat  bo‘lib,  rangi  bir  xil  bo‘lsa  oddiy  gulqo‘rg‘on  deyiladi.  Bunday 
gulqo‘rg‘on  tojbargsimon  gulqo‘rg‘on  deyiladi.  masalan,  lolalar,  liliya,  giatsint,  marvaridgul, 
grechixa va boshqalar. 
Agar  gulqo‘rg‘on  yashil rangda bo‘lib, kosacha  o‘xshasa, kosachabargsimon  gulqo‘rg‘on 
deyiladi,  lavlagi,  qichitqio‘t,  kanop,  otquloq  va  boshqalar.  Gulqo‘rg‘oni  bo‘lmagan  va  faqat 
sporofillardan iborat (androtsey, ginetsey) dan iborat gullar yalang‘och gullar yoki himoyasiz gul 
deyiladi (tol, oqqanot (Calla palustris), shumtol va boshqalar).  
Agar gulda urug‘chi va changchi ikkalasi ham bo‘lsa, ikki jinsli gullar, agarlar ikkalasidan 
biri bo‘lsa ya’ni urug‘chi bo‘lsa urug‘chili gullar, changchi bo‘lsa changchili gullar deyiladi va 
shartli belgilar bilan belgilanadi. Ikki jinsli gullar “o” belgi bilan belgilanadi. 
Agar bir jinsli gullar bitta o‘simlikda joylashsa bir uyli, ikkita o‘simlikda joylashadi. Ikki 
uyli o‘simliklar deyiladi. Misol: bir uyli – makkajo‘xori, qayin, olxa, eman, buk, qovoqdoshlar 
va boshqalar. Ikki uyli o‘simliklar – terak, tol, kanop va boshqalar. Ko‘pgina o‘simlikda – ikki 
jinsli  o‘simliklar  bilan  bir  qatorda  bir  jinsli  gullar  ham  bo‘ladi.  Ularning  o‘simlik  bo‘yicha 
tarqalishi turlicha va turli kombinatsiyalarda uchraydi. Bunday o‘simliklar ko‘p uyli o‘simliklar 
deyiladi:  ularga  zarang,  shumtol,  baland  bo‘yli  yertut  (Fragana  elatior),  grechixa, 
qisqichbaqabo‘yin  (Polygonum bistoria) va boshqalar. Barcha  yopiq urug‘lilarning 71  – 78% i 
ikki jinsli gullarga ega bo‘lib, bir uyli yopiq urug‘lilar 5 – 8%, ikki uylilar 3 – 4% qolganlari – 
ko‘p uylidir.