Samarqand davlat universiteti biologiya fakulteti botanika kafedrasi


 Hosil qiluvchi yoki meristema to‘qimalari



Download 13,88 Mb.
Pdf ko'rish
bet69/432
Sana11.08.2021
Hajmi13,88 Mb.
#145422
1   ...   65   66   67   68   69   70   71   72   ...   432
Bog'liq
botanika yuksak osimliklar sistematikasi.

 
3. Hosil qiluvchi yoki meristema to‘qimalari. 
Meristema  (yunon.  meristos-bo‘luvchi,  ajratuvchi)  hosil  qiluvchi  to‘qima,  bo‘linish  yo‘li 
bilan yangi to‘qima hosil qilish xususiyatiga ega. Shu to‘qimaning bo‘linishi hisobidan o‘simlik 
tanasida yangi-yangi to‘qimalar hosil bo‘ladi va umr bo‘yi o‘sishini davom etadi (5-rasm). 
 
 
5-rasm. Elodeya novdasini uchki kurtagi (Elodea canadensis): 
A – bo‘ylamasiga kesma; B – o‘sish konusi; V – birlamchi meristema hujayralari;  
G – shakllangan bargning hujayrasi 
 


 
55 
O‘simlik  tanasida  meristema  har  xil  joylashadi.  Rivojlanayotgan  urug‘dagi  embrion 
(murtak)  dastlab  birlamchi  meristemadan  iborat  bo‘ladi.  Uning  keyingi  taraqqiyotida  birlamchi 
meristema novdalarni uchki apekal (lot. apeko-uchki) va barcha yon yoki l a t a r a l (latus-yon) 
kurtaklarda  hamda  ildizlarning  uchiga  yaqin  joyda  bo‘ladi.  O‘sish  nuqtalarida  i  n  i  s  i  a  l  (lot. 
initsialis-  boshlang‘ich)  hosil  bo‘ladi.  Initsial  hujayra  yo‘sin  (mox)  va  ba’zi  qirqquloqlarda 
bittadan,  urug‘li  o‘simliklarda  esa  bir  nechta  bo‘lishi  mumkin.  Initsial  hujayralar  doimiy 
to‘qimalarni hosil qiladigan meristemalarni yuzaga keltiradi. 
Meristema  to‘qimasining  hujayralari  shakli  xilma-xildir,  ko‘pincha  ular  parenximatik 
hujayralar  bo‘lib,  izodiametrik  ko‘p  qirra  yirik  mag‘izli  sitoplazma  bilan  to‘lgan  yupqa  po‘stli 
ba’zan kichik vakuolalarga ega. 
Meristema hujayralari o‘sish xususiyatiga ega. Ular bir necha marta bo‘linadi va u yoki bu 
xildagi  to‘qima  hujayralariga  aylanadi.  Ma’lum  bir  vaqt  o‘tgandan  keyin  meristematik 
xususiyatini  yo‘qotib doimiy hujayralarga  aylanadi.  Dastlab  bu  hujayralarni  hajmi kattalashadi; 
hujayra  po‘sti  notekis  qalinlashganligi  sababli  yiriklashayotgan  hujayralarning  shakli  o‘zgaradi 
va ba’zan bo‘yiga cho‘ziladi ko‘p qirrali shaklga aylanadi. 
Apekal meristema yoki birlamchi meristema o‘simlik organlarida joylanishi bo‘yicha t e p 
a meristema hisoblanadi. Bu meristemaning bo‘linishi natijasida novda va ildiz uzunasiga hamda 
yoniga  qarab  o‘sadi.  O‘simlik  shoxlanish  vaqtida  har  qaysi  yon  novda  va  yon  ildiz  inisial 
hujayralardan tashkil topgan meristemaga aylanadi. 
Yon (lateral) meristemalar, apekal (lat, apeks-uchki, tepa) meristemasidan bir oz pastroqda 
joylashgan  bo‘lib,  uning  faoliyati  natijasida  halqasimon  qatlam  shaklida  yuzaga  keladi.  Bu 
hujayralarning bo‘linishidan b i r l a m ch i k a m b i y,  p e r i s i k l hosil bo‘ladi. Boshqa yon 
meristemalar  (kambiy,  felogen)  keyinroq  yuzaga  keladi,  shuning  uchun  ham  ularni  shartli 
ravishda  i  k  k  i  l  a  m  ch  i  meristema  deb  ataladi.  Ko‘pchilik  vaqtda  ikkilamchi  meristema, 
masalan,  f  e  l  l  o  g  e  n  (yunon,  fellos-po’kak,  genos-tugilish),  doimiy  to‘qimaning  qayta 
mutaxassuslashidan yuzaga keladi va o‘zidan tashqariga p o’ k a k qatlamini hosil qiladi. Ammo, 
ko‘pchilik  bug’doydoshlar  vakillarida  ikkilamchi  meristema  bo‘lmaydi  va  o‘simlikning  poyasi 
faqat birlamchi meristemadan tashkil topadi. 
Odatda,  yosh  to‘qimalar  apekal  meristemadan  a  k  r  o  p  e  t  a  l  (yunon,  akros-tepa,  uch; 
petere-intilish) tarzda yuzaga keladi va yuqoriga qarab o‘sadi. Akropetal o‘sish ildizlarda yaqqol 
ko‘rinadi.  Lekin  novdalarda  bu  qonuniyat  tez-tez  buzilib  turadi.  Chunki  poya,  novdalarda 
interkalyar  (lot,  interkolyar-orqaga  qo‘yish,  joylashtirish)  o‘sish  bo‘g‘im  oralig‘ida  joylashgan 
meristemalarning  bo‘linishidan  yosh  hujayralar  yuzaga  keladi  (masalan,  bug’doydoshlarda 
bo‘g‘im ostida). 
Yopiq urug‘li o‘simliklarda barg plastinkasi bazipetal (yunon, bazis-asos, tub, tag; petere-
intilish)  qismlari  o‘rtasida  interkolyar  o‘sish  yuzaga  kelganligidan  barg  asosi  va  bandi 
hammadan keyin paydo bo‘ladi. 
Ba’zi o‘simlikning biror organi  yoki to‘qimasi jarohatlanganda meristema to‘qimasi hosil 
bo‘ladi  va  shikastlangan  joyni  tiklanishini  ta’minlaydi.  Shikastlangan  joyga  yaqin  joylashgan 
hayotchan  hujayralar  taxassuslashib  hosil  qiluvchi  to‘qima  yuzaga  keladi  va  himoya  qiluvchi 
pukakni hosil qiladi. 

Download 13,88 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   65   66   67   68   69   70   71   72   ...   432




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish