Samarqand davlat universiteti biologiya fakulteti botanika kafedrasi

1 – ish. Yopiq urug‘lilarda gulning tuzilishi. 
Ishning  borishi.  Yopiq  urug‘lilarning  o‘simliklarda  gul  –  o‘sishi  cheklangan,  qisqargan, 
shoxlanmaydigan poya bo‘lib, jinsiy ko‘payish sababli metamorfozga uchragan va undan urug‘ 
hosil bo‘lishi organdir. 
Gul  o‘z  o‘rnida  tugaydi  ya’ni  yon  yoki  asosiy  poya  juda  qisqargan  va  hech  qachon 
barglarda  hosil  bo‘lmaydi.  Gul  o‘qi  (uning  qisqargan  poya  qismi)  gul  o‘rni  deyiladi.  Unda 
gulning barcha qismlari birlashadi. 
Gul  o‘rni  biroz  kengaygan,  yassi,  ayrimlarda  konussimon  (ayiqtovon,  maymunjon), 
uzunchoq cho‘zilgan (gravilat, sichqondum) yoki teskari bo‘rtiq (atirgul, gilos, olxo‘ri) bo‘lishi 
mumkin. 
Gul  qismlari  joylashadigan  gul  o‘rni  gul  bandida  joylashadi:  u  ba’zan  deyarli 
rivojlanmagan  va  bunday  gul  o‘troq  gul  deyiladi  (ayrim  sebargalarning  to‘pgulidagi  gullar, 
astradoshlarning savatchasidagi gullar).  
Bir  urug‘pallalilarda  gul  oldi  bargcha  gulband  tomondagi  qoplovchi  barg  qarshisida 
joylashadi.  Ikki  urug‘pallalilarda  gul  oldi bargcha 2 ta bo‘lib,  qoplovchi  barg va asosiy  o‘qdan 
chapda  gulband  joylashadi.  Ayrim  ikki  urug’pallalilarda  gul  oldi  bargcha  juda  ko‘p  bo‘ladi 
(yapon  kameliyasida).  Gul  oldi  bargcha  bo‘lmasligi  oila,  alohida  turkum  va  turlar  uchun  xos 
bo‘ladi.  Gullardagi  poyada  joylashgan  qoplovchi  bargga  qaragan  gulning  tomoni  oldingi  yoki 
pastki yoki abaksial deb atalsa, poya o‘qida qarama  – qarshi joylashgani  keyingi  yoki abaksial 
yoki adalsial deb nomlanadi. Gulning o‘rtasidan va qoplovchi bargning o‘rta tomiridan o‘tuvchi, 
vertikal yassilik o‘rta tomiridan o‘tuvchi vertikal yassilik o‘rta yoki median, gul o‘rtasiga to‘g‘ri 
burchak ostida o‘tadigan yassilik ko‘ndalang yoki transversal yuza deyiladi. 
Tipik  to‘liq  gul  quyidagi  qismlardan  iborat  (pastdan  yuqoriga).  Gulkosa  odatda  yashil, 
uncha katta bo‘lmagan va erkin yoki qo‘shilgan kosachabarglardan iborat. Tojbarg ancha yirik, 
turli  ranglarda (yashil emas), bir nechta erkin  yoki  o‘sib ketgan  yaproqlardan iborat.  Changchi 
yoki  mikrosporofillarning  yig‘indisi  androtsey  deyiladi.  Har  bir  changchi  changchi  ipi  va 
changdondan  iborat.  Changdonda  chang  deb  nomlanadigan  mikrosporalar  etadi.  Urug‘chi  bir 
yoki bir necha urug‘chibarglardan yoki megasporafillardan hosil bo‘lgan bo‘lib, ginetseyni hosil 
qiladi.  Urug‘chi  tumshuqcha,  ustuncha  va  tugunchadan  iborat.  Tugunchaning  yo‘g‘on  qismida 
urug‘kurtakning  ichida  megasporangiy  joylashadi.  Agar  ustuncha  rivojlanmagan  bo‘lsa 
tumshuqcha o‘troq deb nomlanadi (tugunchada) (59 - rasm).