|
17 – Mashg‘ulot.
BARGNING ICHKI (MIKROSKOPIK) TUZILISHI.
Bargning anatomik tuzilishi bajaradigan vazifasiga bog’liq bo’lib, uni plastikligi
(egiluchanligini) ta’minlaydi. Barg plastinkasining kesmasida quyidagi to’qimalarni ko’rish
mumkin: epiderma, mezofill va o’tkazuvchi.
Epiderma bargning qoplovchi to’qimasi.
Epiderma barg eti ustki va ostki tomonidan qoplab turadi. U bir qator bir-biriga zich
(oraliqsiz) joylashgan hujayralardan iborat bo’lib, unda boshqa to’qimalar singari hujayra
oralig’i bo’lmaydi.
218
Epiderma yoki epidermis kelib chiqishiga ko’ra, birlamchi qoplovchi to’qima bo’lib, poya
apekal meristemasining tashqi qavati (qatlami)dan vujudga keladi.
Epiderma hujayralari tirik bo’lib, ularda sitoplazma ancha yirik vakuola, yadro va
leykoplastlar bo’ladi. Epiderma hujayralarida xlorofill bo’lmaydi. Epidermaning ustki yupqa
strukturasiz tuzilishga ega bo’lgan qismi kutikula yoki mum pardasi bilan qoplangan bo’lib u
o’simlikni qo’rishdan va kuchli quyosh nuridan saqlaydi. Kutikula va mum pardasi o’simlikning
yashash sharoiti va turlariga qarab qalin yoki yupqa bo’lishi mumkin. Bundan tashqari epiderma
ustiga himoya qiluvchi har xil o’simtalar, tuklar (trixomalar) hosil bo’ladiki, ular himoya qilish
bilan bir qatorda keraksiz moddalarni ajratib chiqaradi.
Epiderma to’qimasi uchun xos bo’lgan xususiyatlardan biri, uning hujayralarini orasida
havo yo’li ustida yoki nafas olishning hosil bo’lishidir. Havo yo’li ikkita yarim oysimon
hujayraning o’zaro muloqotli vazifani bajarilishi natijasida vujudga keladi. Havo yo’llari
ko’pincha bargning ostki epidermasida joylashadi. Masalan, kartoshka bargining ostki tomonida
1mm da 263 ta bo’lsa, ustki tomonida 45 ta terak bargining 11 mm ostki tomonida 115 ta
bo’lgan bo’lsa ustki tomonida 20 ta va hokazo.
Havo yo’lining asosiy vazifasi suvni bug’latish (tranpisratsiya) va havo almashtirishdan
iborat.
Havo yo’li hujayralari havoning haroratiga yorug’lik va qorong’ilikka qarab, ochiq, yoki
yarim yopiq holatida bo’lib, o’z funksiyasini o’zgartirib turadi.
Mezofill. Bargning mezofili asosan assimilyatsiya vazifasini bajarib ustunsimon va g’ovak
to’qimalardan iborat. Ustunsimon parenxima hujayralari uzunchoq shaklli, bargning ustki
epidermisiga nisbatan perpendikulyar ravishda zich bo’lib joylashgan, uchki tomoni bilan
bargning ustki epidermisining har bir hujayrasiga 3 tadan 6 tagacha hujayrasi taqalib turadi.
Ustunsimon hujayralar xloroplast donachalarigacha juda ham boy bo’lib, kunduzi (yorug’likda)
ular hujayra devoriga yaqin tizilib, yorug’likni singdirishga moslashadi.
Barg mezofilining ustunsimon parenximasi asosan fotosintez jarayonini ta’minlovchi
to’qima hisoblanadi. Ustunsimon parenxima sernam joylarda o’suvchi o’simliklarning bargida
doir qator, quruqlikda o’suvchi cho’l va sahro o’simliklarida ikki va undan ortiq (ko’p) qatorli
bo’lishi mumkin.
G’ovak parenxima hujayralari ustunsimon parenxima hujayralariga nisbatan ovalsimon-
yumaloq shaklli bo’lib, hujayra oraliqlarining kengligi va hujayra ichida xlorofill donachalarini
ozligi va tarqoq holda joylashganligi bilan farq qiladi. G’ovaksimon parenxima qisman
fotosintez protsessida ishtirok etadi. Shu bilan birga, u shamollatuvchi (ventelyasion) to’qima
vazifasini ham bajaradi. Agar barglarda ustunsimon va g’ovak parenxima bo’lmasdan, bir xil
parenximadan tuzilgan bo’lsa, ularga izolateral (yunon. izo-teng. lat. laterialis-yon tomon) yoki
ekvivazal (lat. ekvalis-tekis, bir xil, fases-tashqi, qiyofa, ko’rinish shakli) barglar deyiladi.
Bunday barglarga bug’doydoshlar, piyozlar, qiyoqdoshlar kabi o’simliklarning bargi misol
bo’ladi.
Bargning o’tkazuvchi to’qimalari. Bargning o’tkazuvchi to’qimasi poya va ildizning
o’tkazuvchi to’qimasi kabi o’ziga xos. Bargning o’tkazuvchi to’qimasi, tola boylam
naychalardan iborat bo’lib, butun barg mezofill qismiga to’rsimon holda tarqalgan. Barg
o’tkazuvchi to’qimasi yopiq kollateral boylamlardan iborat bo’lib, ularda ksilema ustki tomonda,
floema ostki tomonda joylashgan.
Bargning o’tkazuvchi boylami barg o’rni bilan tutashgan bo’lib ikki pallali o’simliklarda,
barg o’rnida, barg bandi va barg plastinkasini bosh nay tola boylamlariga yetib boradi, undan esa
birinchi tartibdagi boylamga, so’ngra ikkinchi tartibdagi va hokazo, shunday qilib to’rsimon
tormilanish vujudga keladi. Barg o’tkazuvchi boylamlari yopiq holda bo’lib, ularga kollateral
o’tkazuvchi boylam deyiladi.
Ba’zi ikki pallali o’simliklar bargining bosh tomirlarida ksilema bilan floema orasida
kambiy qatlamchasi (pardasi) paydo bo’lsa ham, u o’z funksiyasi ya’ni (qalinlashtirish)
yo’g’onlashtirish vazifasini bajarmaydi.
Bargning bosh o’tkazuvchi nay boylamlari atrofini mexanik to’qimaning sklerenxima
tolalari o’rab turadi va barg tomirlariga mustahkamlik armatura (lot. armatura-jihozlash) beradi.
219
Do'stlaringiz bilan baham: |
