Samarqand davlat universiteti biologiya fakulteti botanika kafedrasi

15-rasm. O’tkazuvchi boylamlar tiplari: 
1 – ochiq kollateral; 2 – ochiq bikollateral; 3 – yopiq; 4 – konsentrik amfivazal; 5 - 
konsentrik amfikribral: K – kambiy; Ks – ksilema; F – floema. 
 
 
Radial  boylamlar  –  o’tkazuvchi  nay  tolali  boylamda  floema  va  ksilema  atroflama  o’rab 
oladi (qirqquloqlarda) yoki aksincha, ksilema floemani o’rab turadi (marvaridgulda). 
1.  Yopiq  kollateral  naylar  boylami.  Bularni  kuzatish  uchun  makkajo’xori  poyasining 
ko’ndalang  kesimidan  tayyorlangan  preparat  mikroskopda  qaraladi.  Poyaning  ko’ndalang 
kesimidagi sochilgan oval shakldagi to’qimalar yopiq kollateral naytolali boylamlardir.  
To’qimalarning  tuzilishi  bilan  tanishish  uchun  bitta  o’tkazuvchi  nay  tolali  boylami 
mikroskopning katta obyektivda qaralganda boylamdagi floema va ksilemani tuzilishi va rangiga 
ko’ra  bir-biridan  keskin  chegaralash  mumkin.  Poyaning  markazidagi  qizil  rangli  to’qimalar 
birlamchi  ksilema,  sirtidagi  yupqa  po’stli  ko’k  rangli  to’rsimon  to’qima  birlamchi  floemadir. 
Floema  elaksimon  naylar  va  yo’ldosh  hujayralardan  tarkib  topgan.  Birlamchi  ksilema  parallel 
joylashgan  ikkita  yirik  naycha  to’rsimon  –  nuqtasimon  nay  bo’lib  kichik  naychalar  esa 
spiralsimon,  halqasimon  naylardir.  Naychalar  oralig’ini  to’ldirib  turgan  parenxima  hujayralari 

---

 
187 
yog’ochlik parenximasidir. Nay tolali boylamlarni atroflama o’rab turgan rangdagi qalin po’stli 
hujayralar sklerenximadir. 
2.  Ochiq  kollateral  naylar  boylami.  Bularni  kuzatish  uchun,  kungaboqar  poyasining 
ko’ndalang  kesigidan  tayyorlangan  preparat  mikroskopda  qaralganda,  o’tkazuvchi  nay  tolali 
boylamlar  tartibli  bir  qator  joylashganligi  ko’rinadi.  O’tkazuvchi  nay  tola  boylamining  ostki 
zanjir  yo’nalishda.  Birikkan  qizil  nayli  to’qimalari  ikkilamchi  ksilemadir.  Ikkilamchi  ksilema 
yirik  naylardan  va  ular  oralig’ini  to’ldirib  turgan  yog’ochlik  parenximasidan  tarkib  topgan. 
Poyaning  markaziga  yaqin  joylashgan  kichik  naylar  birlamchi  ksilema.  Nay  tola  boylamining 
sirtidagi  zich joylashgan qizg’ish rangli nay  hujayralar peritsikl  tolalari, ularning  ostida floema 
joylashgan.  Floema  elaksimon  naylar  va  yo’ldosh  hujayralardan,  lub  parenximasidan  tarkib 
topgan.  Floema  bilan  ksilema  oralig’idagi  zich  joylashgan  yupqa  po’stli  mayda  tirik  hujayralar 
hosil  qiluvchi  to’qima-kambiydir.  Kambiy  hujayralarining  bo’linishidan  ikkilamchi  floema  va 
ikkilamchi  ksilema  hosil  bo’ladi,  shunga  ko’ra,  o’tkazuvchi  nay  tolali  boylamlar  ochiq  deb 
ataladi.