Samarqand davlat universiteti biologiya fakulteti botanika kafedrasi

2-ish. O’tkazuvchi boylamlar tiplari. 
O’simliklar  tanasida  o’tkazuvchi  to’qimalar  boshqa  (mexanik,  asosiy)  to’qimalar  bilan 
birgalikda  murakkab  to’qimalar  kompleksini  hosil  qiladi.  Bu  to’qimalar  yig’indisi  o’tkazuvchi 
naylar bog’lami deyiladi. O’tkazuvchi naylar bog’lami o’simliklarning organlari – ildizi, poyasi, 
bargi  bo’ylab  nozik  tola  shaklda  tortiladi.  Bular  poyaning  ko’ndalang  kesimida  yumaloq  yoki 
oval  shaklida  ko’rinadi.  Bu  bog’lamlar  ikki  qismdan  tuzilgan:  floema  (lub)  va  ksilema 
(yog’ochlik).  Bog’lamning  elaksimon  naylar  va  yo’ldosh  hujayralar  birikkan  qismi  floemadir. 
Naycha va traxeidlar birikkan qismi ksilemadir. O’tkazuvchi nayli bog’lamlar tarkibida mexanik 
to’qima bo’lsa, bunday bog’lamlar o’tkazuvchi nay-tolali bog’lam deyiladi. 
Floema  va  ksilema  kelib  chiqishiga  ko’ra  birlamchi,  ikkilamchi  bo’ladi.  Prokambiydan 
hosil bo’lgan floema va ksilema birlamchi, kambiydan hosil bo’lgani ikkilamchidir. Floema va 
ksilema  oralig’ida  kambiy  bo’lmasa,  bunday  bog’lamlar  yopiq  bo’ladi.  Yopiq  bog’lamli  poya 
eniga o’smaydi.  Bir pallali o’simliklarning poyasi  yopiq  o’tkazuvchi  nayli  bog’lamga  ega (15-
rasm). 
Floema bilan ksilema oralig’ida ikkilamchi hosil qiluvchi to’qima kambiy bo’lsa, bunday 
o’tkazuvchi nayli bog’lamlar ochiq bo’ladi. Ochiq bog’lamli poya eniga o’sadi. Ochiq bog’lam 
ikki pallali o’simliklarga xosdir. 
Floema va ksilemaning joylashishiga ko’ra, o’tkazuvchi nay tolali boylamlar bir necha xil 
bo’ladi. 
Kollateral  boylamda  floema  bilan  ksilema  yonma-yon  bitta  radius  bo’ylab  joylashadi. 
O’tkazuvchi boylamlarning tashqi qismi floema, ostki (poyaning markaziy) qismi ksilemadir. 
Bikollateral  boylamlar.  O’tkazuvchi  nay  tolali  boylamlarda  floema  ksilemaning  ikki 
tomoniga,  ya’ni  tashqi  va  ostki  tomonida  joylashgan  bo’ladi.  Tashqi  floema  ostki  floemaga 
qaraganda yaxshi rivojlangan.