Samarqand davlat universiteti biologiya fakulteti botanika kafedrasi

O’SIMLIK TO’QIMALARI. 
 

---

 
175 
To’qimalar  haqida  umumiy  tushuncha.  O’simlik  to’qimasi  haqidagi  dastlabki  ma’lumot 
XVII asirda Malpigi va Gryu asarlarida bayon etilgan. Ular birinchi bo’lib fanga  parenxima va 
prozenxima hujayralarini aniqlab tasvir etishgan. 
XIX asrning oxirida va XX asrning boshlarida o’simliklar anatomiyasi ancha rivojlangan. 
Bu davrda o’simlik  to’qimalarini kelib chiqishi  va bajaradigan vazifalari (funksiyasi) e’tiborga 
olinib ularni klassifikatsiyaga solingan. 
Biroq to’qimalarni bunday klassifikatsiyasi bir qancha qarama-qarshi fikrlarga olib keldi, 
buning asosiy sabablari quyidagilardan iborat.  
1. O’simliklarning ko’pchilik to’qimalari har xil vazifalarni bajarishga moslashgan,  ya’ni 
bir  xil  shakldagi  to’qima  bir  necha  vazifani  bajarishi  mumkin  (Masalan,  assimilyatsiya 
to’qimalari, mexanik (mustahkamlik berib turuvchi) va oziq moddalarni g’amlovchi to’qimalar 
vazifasini  bajaradi).  Bundan  tashqari  bir  to’qima  har  xil  vazifalarni  bajaruvchi  elementlardan 
tashkil topishi mumkin, bunday to’qimalar murakkab to’qimalar deb ataladi. 
2. To’qimalarni yoshi o’zgarishi bilan ularni bajaradigan vazifasi ham o’zgaradi. Masalan, 
hujayra  po’sti  yog’ochlanishidan  avval,  yoshlik  davrida  suvni  o’tkazish,  keyinchalik 
yog’ochlanish natijasida faqat tayanch berish vazifasini bajaradi.  
3.  Shakl  va  vazifasi  bilan  to’qimadagi  boshqa  hujayralardan  farq  qiluvchi  maxsus 
hujayralar alohida-alohida joylashadi. Bunday hujayralarga idioblastlar (yunon, idios-o’ziga xos, 
blatos-nish)  deb  ataladi.  Masalan,  tosh  hujayralar,  tuz  (kalsiy  oksalat)  oshlovchi  moddalar 
saqlovchi hujayralar. 
To’qimalar deyarli hamma yuksak o’simliklarda uchraydi. Ular faqat tuban o’simliklarda 
va  yo’sinlarda  bo’lmaydi.  Morfologik  va  biokimyoviy  tuzilishi  jihatidan  bir-biriga  o’xshash 
bo’lgan, muayyan bir vazifani bajaradigan va kelib chiqishi bir xil bo’lgan hujayralar to’plamiga 
to’qimalar deb ataladi.