Samarqand davlat tibbiyot instituti

Koagulyatsion gemostaz
.
Qon ivishi ferementativ jarayon bo’lib, 
plaz-mada qon ivish omillarining ketma-ket faollashuvi va ularning 

---

K.M. Abdiyev, U.D. Dadajanov, A.G. Madasheva
29 
majmu-alari hosil bo’lishi kuzatiladi. Qon ivishi mohiyati flbrinogen 
oqsilining fibringa aylanishi va qattiq fibrin trombi hosil bo’lishidan 
iboratdir. Qon ivish jarayoni ketma-ket davom etuvchi 3 ta davrdan iborat. 
Birinchi davr
eng murakkab va davomlidir. Bu davrda protrombinni 
faollovchi fermentlar kompleksi - protrombinozalar hosil bo‘ladi. Bu 
majmuaning hosil bo’lishida to’qima va qon ivish omillari ishtirok etadi. 
To’qima protrombinazasi jarohatlangan tomir va uni o‘rab turgan 
to’qimada hosil bo’lgan tromboplastinning faollashuvi bilan boshlanadi. 
Keyin, tromboplastin VII va IV omillar bilan birgalikda Xa omil va 
to’qima yoki plazma fosfolipidlariga ta’sir etib, to’qima protrom-
binazasini hosil qiladi. Bu jarayon 5-10 sekund davom etadi. Qon 
protrombinazasi hosil bo’lishida XII omilning jarohatlangan tomir 
kollagen tolalariga tegishib IIa omilni faollashuvi boshlanadi. XII 
omilning faollashuvida yuqori molekulali kininogen (XV omil) va 
kallikrein (XIV omil)lar qatnashadi. So’ngra faollashgan XII omil XI 
omilni faollashtirib u bilan majmua hosil qiladi. Faollashgan XI omil IV 
omil bilan birgalikda IX omilni faollashtiradi, mazkur birlik esa VIII 
omilni faollashtiradi. Faollashgan X va V omil, IV omil bilan majmua 
hosil qiladi va qon protrombinazasi hosil bolishi bilan bu jarayon 
yakunlanadi. Bu jarayonda trombotsitlarning 3 omili ishtirok etadi. Bu 
jarayon davomiyligi 5-10 minutni tashkil qiladi. 
Ikkinchi davr
. Bu davrda protrombinaza ta’sirida protrombin 
trombinga aylanadi. Bu jarayonda IV, V, X omillar qatnashadi. 
Uchinchi davr
. Bu davrda qonda eriydigan fibrinogen oqsili 
trombin asosini tashkil qiluvchi erimaydigan fibrin ipchasiga aylanadi. 
Trombin ta’sirida dastlab fïbrin-monomer, keyin IV omil ta’sirida 
eruvchan fibrin-polimer (fibrin «S» solible) hosil bo‘ladi. XIII fibrin 
stabillovchi omil ta’sirida fibrinolizga chidamli erimaydigan fibrin - 
polimer (fibrin «I», insoluble ) paydo bo‘ladi. Fibrin ipchalariga qonning 
shaklli elementlari (eritrotsitlar) o’tirib qoladi va qon laxtasi yoki tromb 
shakllanadi. Qon laxtasi hosil bo’lgandan keyin retraksiya jarayoni, ya’ni 
jarohatlangan tomirga yopishgan trombning zichlashishi boshlanadi. Bu 
jarayon trombotsitlarning trombostenin oqsili va kalsiy ioniari ishtirokida 
amalga oshadi. Quyqa 2-3 soat ichida zichlashib, dastlabki holatga 
nisbatan 25-50% hajmni egallab oladi, undan zardob ajralib chiqadi. 
Retraktsiya natijasida tromb qotadi va jarohat yuzasidan qon ketishi 
to’xtaydi. 

---

O’quv qo’llanma