Самарканд Давлат Архитектура-курилиш институти

1.3. Ер шарининг шакли ва тузилиши.
Ернинг шакли қутбларда кисилган шарга яқин. Ер юзаси ўзига хос океан чўқурликлари билан ва баланд тоғ системалари билан мураккаб шаклга эгадир. Бу фақатгина ер шарига хос бўлган шаклни ҳозирги вақтда геоид деб атаймиз.
Сейсмик тўлқинларининг тарқалиш ҳарактерини ўрганиш, ернинг массаси ва зичлигини аниқлаш, ҳамда сув ва ҳаво қатламларининг тақсимланишини эътиборга олиш асосида, планетамиз концентрик тўзилишга эга ва ички ва ташки (геосфералар) қатламлардан тўзилган деб ҳисоблайдилар.
Ички қатламларга (геосфераларга) ернинг ядроси, мантияси ва литосфера (ернинг тош қобиғи) киради. Ернинг юзасида ташки геосфералар жойлашган. Булар: гидросфера (сув кобик), биосфера (тирик организмлар яшаш шароити мавжуд бўлган мухит) ва атмосфера –(газли кобик).
Ернинг ядроси 2900 км дан бошланади. Мантия эса 30-2900 км чукурликларда жойлашган бўлиб, пастки ва юкориги мантиялардан иборат. Мантиянинг юкори қисми активрок, яъни эриган массалардан иборат. Бу ерда сейсмик ва вулконик ходисалар, тоғ ҳосил бўлиш жараёнлари тугилади (юзага колади).
Пастки мантияда ультра-асосий жинслар таркалган, шунинг учун ҳам бу қатлам перидодит ёки тош кобик дейилади.
Литосфера (ер қобиғи) –ернинг тош қобиғи. Бу кобикнинг калинлиги тоғли районларда 60-70 км, текисликларда 30-35 км ва океан тагларида 5-6 км. Литосфера ўз навбатида уч (3) қатламдан иборат.
1- чукинди тоғ жинслари қатлами;
2- гранит қатлами;
3- базальт қатлами.
Гидросфера-ернинг сув қобиғи, у ер юзасининг 70,8 қисмини коплаган. Гидросферанинг 94 % ни дуне океани ташкил қилади. Ер ости сувлари эса гидросферанинг 4,12 ни ташкил қилади, кул ва дарёлар эса 0,016 ни ташкил қилади.
Биосфера- яъни тирик организмлар яшаши учун шароит мавжуд бўлган қатлам. Биосфера доимий равишда литосфера, гидросфера ва атмосфера билан ўзаро алоқададир.
Атмосфера- ернинг газли қатлами. Унинг юқори чегараси 3000 км гача боради.


1.4. Ернинг иссиқлик режими.
Ер иккита иссиқлик манбаига: 1. Қуёш нуридан ва 2. Радиоактив элементларнинг планетамиз ичида парчаланишидан ҳосил бўладиган иссиқлик манбаларига эга. Ер 99,5 иссиқликни қуёшдан олади. Ер қобиғининг юқори қисмида учта температура зоналари фарқланади:
1-пастга томон ўзгарувчи температура:
2-доимий температура:
3- кутарилиб борувчи температура зоналари бор.



1-расм Ер қобиғида температуранинг тақсимланиш схемаси.


2. МИНЕРАЛЛАР.

Режа:
2.1. Минераллар ва уларнинг ҳосил бўлиши;

2.2. Минералларнинг тузилиши ва хоссалари;
2.3. Минералларнинг классификацияси ва характеристикалари.