Самарқанлд давлат университети география ва экология факулътети “ экология ва ҳаёт фаолияти хавфсизлиги” кафедраси

Махсус кимёвий воситалар ёрдамида ўчириш
Ёнувчи металларни ўчириш жуда мушкул иш. Бундай ёнувчи металлар қаторига калий, натрий, литий, сирконий, магний ва бошқаларни киритиш мумкин. СО₂ магнийнинг ёнишини тезлаштириб юборади. Ёнаётган металлга сув сепиб ўчирмоқчи бўлсангиз, унда портлаш рўй бериб, металл парчалари анча узоқ масофаларга тарқалиб, ёниш зонасини кенгайтириб юборади. Ҳаттоки, қуруқ қум ҳам ёнаётган металл таъсирига тушиб қолиши ва қумнинг парчаланиши кузатилади. Бунда соф кремний бирикмалари ҳосил бўлади. Кремний намликни ўзига тортиб, реаксияга киришади, натижада ёнувчи ва заҳарли кремний оксиди ҳосил бўлади. Шунинг учун бундай металларни ўчиришда махсус кимёвий кукунлардан фойдаланилади. Асосан кукунсимон графит, натрий карбонат Na₂CO₃, магний карбонат MgCO₃, магний пероксиди MgO₂ ва уларнинг аралашмалари, шунингдек, суюлтирилган инерт газлардан фойдаланиш мумкин.
Автоматик ўт ўчириш воситалари
Автоматик ўт ўчириш тизимига спринклер қурилмалари киради. Спринклерлар асосан ёнғин хавфи юқори бўлган корхоналарда ўрнатилади.
Спринклер қурилмалари ўрнатиладиган хоналарга ёки цехларга босим остида сув ўтказувчи қувурлар ўтказилади ва бу қувурларга спринклер бошчалари ўрнатилади. Мабодо ёнғин содир бўлса, иссиқлик таъсирида спринклер ишга тушади, яъни сув чиқиш тешиги очилиб, сув сепа бошлайди. Унинг сув чиқариш тешигидан маълум масофада ўрнатилган доира шаклидаги тўсиқ сувни кенг кўламда сачрашини таъминлайди; Ҳар бир спринклер бошчаси 6-9 м² майдонга сув сачратиб, ўт ўчиришни таъминлайди. Бундай қурилмалар ўрнатилган корхоналарда содир бўлган ёнғинларнинг 90 фоизи шу қурилмалар ўт ўчириш командалари келгунда қадар ўчиришга улгургани аниқланган.
Спринклер қурилмасининг асосий ишчи қисми спринклер бошчаси ҳисобланади. Унинг бир томони резбали қилиб тайёрланган. Шу томонини сув ўтказувчи қувурга бураб ўрнатиб қўйилади. Унинг иккинчи томонига бронзадан қилинган ҳалқа, ҳалқа тутқичи охирига эса дефлектор ўрнатилган. У спринклер бошчаси тешигидан чиқадиган сувга тўсиқ вазифасини бажаради. Сув дефлекторга урилиб ҳар томонга ёйилиб сочилади. Бронза ҳалқа спринклер бошчасига юпқа металлдан қилинган диафрагмани қисиб туради. Диафрагма ўртасида тешик қолиб, у шиша клапан билан беркитилган. Бу клапанни юпқа пластинка ушлаб туради. Пластинка асоси ҳалқа билан енгил эрувчан модда ёрдамида ёпиштириб қўйилган. Енгил эрувчан модданинг эрувчанлиги шароитга мослаб танланиши мумкин. Агар бино ичидаги ҳаво ҳарорати кўтарилса, унда енгил эрувчан модда эриб кетади ва бу диафрагма тешигини беркитиб турган шиша клапаннинг тушиб кетишига сабабчи бўлади. Шундан кейин спринклер бошчаси маълум майдон бўйлаб сув сепа бошлайди.
Спринклер тизимига келтирилган сув маълум қурилмалар орқали ўтганлиги сабабли, бу қурилмалар ёнғин чиққанини билдирувчи сирена билан сигнал беради.
Спринклер қурилмалари билан бир қаторда дренчер қурилмаларидан ҳам кенг фойдаланилади. Дренчер қурилмаларининг спринклердан асосий фарқи шуки, унда енгил эрувчан қулфли қурилма ўрнатилмайди. Уларни ишлатиш асосан сув ўтказиш кранларини очиш йўли билан амалга оширилади.