Самарқанд иқтисодиёт ва

NPV
Э  (.1)
^а PVA 1
t .k
бу ерда, Эа — келгуси пул тушуми (РМТ); NPV — соф жорий қиймат (аннуитетнинг жорий қиймати PVA ни ифодалайди); PVA1_t,k — к даромадлилик ставкасида ҳар бир t давр охиридаги аннуитетнинг жорий қиймати.
Агар PVA1_t,k = (11/(1+к)1)Д эканлигани назарда тутсак, (1) формулани қуйидаги соддалаштирилган кўринишга келтиришимиз мумкин:


118

Э_а 
NPV
1
_ NPV * k _,
1

1 
(1  k ) ^t
k
1 
(1  k ) ^t
(2)

Бу формула барча рақобатлашувчи инвестициялар чексиз реинвестициялашни назарда тутган бўлса ёки барча муқобил лойиҳаларнинг ҳаетийлик даври бир вақгнинг ўзида тугалланмагунча реинвестиция қилиниш ҳолларида қайси лойиҳада эквивалент аннуитет энг катта миқдорга эга бўлишини ва барча пул тушумларининг энг юқори NPV миқдори таъминланишини аниқпаш мақсадида қўлланилади. Тушунарли бўлиши учун юқоридаги иситиш ва электр таъминотига оид мисолга қайтамиз

Кўмирдан фойдаланиш технологиясини амалга оширишга икки карра инвестициялашни сунъий қабул қилиш қароридан четлашган ҳолда кўмир ва газ схемасини иккала схема учун эквивалент аннуитетлар асосида таққослашга ҳаракат қиламиз. Бунинг учун, энг аввало, дисконт ставкасини 10% га тенг деб қабул қилиб оламиз ва унинг асосида иккала лойиҳанинг ҳар бирини амалга ошириш даврлари учун ҳисоблаш ишларини ўтказамиз (2 йил — кўмир схемаси учун, 4 йил — газ схемаси учун). Натижада қуйидагиларни ҳосил қиламиз.
Кўмир схемаси бўйича:

Э _а 
95 ,04
^{PVA 1}2 йил ,10 %
_ 95 ,04
1,7355
 54 ,76 ,

Газ схемаси буйича:

Э_а 
109 ,45
^{PVA 1}4 йил .10 %
_ 109 .45
3 .1699
 34 .53

Кўриб турганимиздек, ҳисоблашнинг бундай соддалаштирилган усулида энергия таъминотининг кўмир схемаси газ схемасидан афзалроқ ҳисобланади. Эквивалент аннуитет усули чекланган инвестициялардан самарали фойдаланиш шароитида, айниқса, жуда ҳам қўл келади.
Шуни ҳисобга олиш керакки, айрим тоифадаги инвесторлар ўз капиталининг қайтишига қизиққан пайтларида, нафақат, уларнинг қопланиш даврини, шунингдек бозор қиймати (реал, жорий қиймати) бўйича қопланиш даврини билишни хохлайдилар Инвестициялашдан мақсад капитал қийматининг камайишидан сақланиш ва уни ўстиришдан иборат эканлиги боис, қилинган


119

инвестицияларнинг неча йилда ҳақиқий қийматда қаитишини аниқлашнинг ҳам аҳамияти катта Лекин унинг бозор қиймати жиҳатидан қопланиш даври миқдор (номинал сумма) кўрсаткичи бўйича қопланиш давридан фарқ қилади ва у ҳамиша миқцор (номинал сумма) кўрсаткичи бўйича қопланиш даврқдан катта ҳисобланади. Капиталнинг бозор қиймати бўйича қопланиш даври унинг номинал суммаси бўйича қопланиш даврига қанчалик яқин бўлса, инвестициялаш инвестор учун шунчалик фойдали хисобланади. Шунингдек инвестицияланаетган лойиҳанинг ҳаетийлик даври қанчалик катта бўлса, инвестор учун юқори фойда олиш ва ўз капиталини кўпайтириш (қийматини ошириш) имконияти ҳам шунчалик катга бўлади
Шундай ҳолатлар ҳам кузатиладики, бунда аналитиклар пул оқимлари билан (кўп ҳолларда, бевосита) боғлиқ бўлмаган ўзаро зиддиятли инвестицияларга дуч келишлари мумкин Дейлик, фирма хизмат кўрсатиш биноларини жиҳозлашда у ёки бу турдаги ёритиш асбобларидан қайси бирини танлаш масаласини ҳал этар экан, у бундай инвестициялашнинг мақсадга мувофиқлигига ҳеч бир шубҳа қилмайди, сабаби, қоронғиликда ишлашнинг ўзи сира мумкин эмаслиги равшандир. Бунда асосий муаммо ёритиш (инвестиция лойиҳаси) усулларидан қайси бири у ёки бу вақтдаги истиқболда кичикроқ жорий (дисконтлаштирилган) харажатларга эга бўлишини аниклашдан иборат бўлади. Шунинг учун энг арзон лойиҳа танлаб олиниши лозим.
Агар биз турли ҳаётийлик даврига мўлжалланган лойиҳаларга дуч келсак ва агар баҳоланаётган фаолиятни давом эттириш учун асосий воситаларнинг алмаштирилиши (реинвестиция) талаб этилса, бундай шароитларда бизга фақат кўриб ўтилган услубий қўлланмадан фойдаланиш ва эквивалент аннуитетни аниқлаш зарур бўлади. Бунга ўхшаш ҳолларда уни эквивалент йиллик харажатлар (Э_йх) деб номлаш аниқроқ бўлган бўларди.
Бунинг тушунарли бўлишига қуйидаги мисол ёрдам беради.
Фараз қилайлик, юқори ташкилот маъмурияти касалхона биносини қайта таъмирлаш лойиҳасига сув ёки электр иситиш тизимидан қайси бирини киритиш масаласини ҳал этиши лозим бўлсин. Бунда тахлил учун дисконт ставкаси 10% даражасида белгилаб олинган. Сувни иситиш тизимининг хизмат муддати эса 5 йилга тенг, уни вужудга келтириш ва сақлаб туриш бўйича харажатларнинг дисконтлаштирилган жорий қиймати ушбу давр
120
мобайнида 100 млн. сўмни ташкил этади. Шунингдек электрли иситиш тизими учун бу кўрсаткичлар тегишличи 7 йил ва 120 млн. сўмни ташкил этади. Эквивалент йиллик харажатларни аниқлаш учун биз қуйидаги жадвалдан фойдаланамиз.