Самарқанд иқтисодиёт ва

2-жадвал Муқобил инвестиция лойиҳаларини амалга ошириш

таҳлили

Лойиҳа	Келтирилган	Келтирилган	Фойда	Лойиҳа
	инвестициялар,	тушумлар,	индекси, РI	рейтинги
	минг долл.	минг долл.
А	10 000	24 000	2,4	2
Б	30	80	2,67	1
В	300	360	1,2	7
Г	80	78	0,98	9
Д	120	170	1,48	5
Е	160	240	1,5	3
Ж	600	680	1,13	8
3	150 000	190 000	1,27	6
И	120 000	175 000	1,46	4

114
Масалан, Фараз қилайлик, йирик компания молиялаштириш учун бир нечта лойиҳаларни қабул қилди. Бироқ у ўзининг 130000 минг долл. атрофидаги бюджетидан келиб чиқиб, энг самарали лойиҳаларни танлаши лозим. Тақдим этилган лойиҳалар қуйидаги кўрсаткичларни ташкил этади.

Фойдалилик (РI) индекси бўйича юқорироқ рейтингга эга бўлган ва умумий қиймати компания бюджетига тўғри келадиган қуйидаги лойиҳаларни танлаб оламиз.

Танлаб олинган лойиҳалар гуруҳи бўйича даромаднинг соф жорий қийматини (соф келтирилган қийматини) ҳисоблаб топамиз:
NPV = 199320 — 130190 = 69130 минг долл.
РI = 1,53

3-ж а д в а л Оптимал самарага эга лойиҳалар

Лойиҳа	Келтирилган инвестициялар, минг долл.	Келтирилган тушумлар, минг долл.
Б А Е И	30 10 000 160 120 000	80 24 000 240 175 000
Жами	130190	199320

Таҳлил натижаларидан кўриниб турибдики, мазкур тўртта инвестиция лойиҳаларини амалга ошириш учун қабул қилиш компания учун фойдали бўлиб, унинг капиталининг соф жорий қиймати 69130 минг долл.га ўсиши таъминланиши ва инвестициялар рентабеллиги эса 53% ни ташкил этиши кўриниб турибди.

Муқобил инвестиция лойиҳаларининг бундай таққослама таҳлили улар ичидан энг самарали лойиҳани танлаб олишга ва лойиҳани молиялаштириш учун тўғри қарор қабул қилишга имкон беради. Умуман, муқобил лойиҳалар таҳлили инвесторнинг молиялаштириш учун қабул қилган лойиҳасининг бехато танланишини ва ишончлилигини таъминлайди.


115

3. Инвестицияларнинг қопланиши бўйича ўзаро зиддиятли лойиҳалар таҳлили

Инвестицияларнинг муқобил вариантларини ишлаб чиқиш уларнинг самарадорлигини ошириш имконини беради. Муқобил лойиҳалар ичида афзали деб топилган инвестиция лойиҳасини амалга ошириш инвестор харажатларини самарали ташкил этиш, инвестиция харажатларининг тезроқ қопланиши ва юқори фойда олиш имконини таъминлайди. Инвестиция лойиҳасининг ҳаётийлик даври анча узоқ бўлган даврда инвестиция харажатларининг қисқа вақг ичида тўлиқ қопланиши қолган давр мобайнвда лойиҳадан катта фойда олишга имкон беради ва инвестицияларнинг юқори самарадорлигини таъминлайди.

Амалиётда шундай ҳолатлар ҳам юз берадики, бундай пайтларда инвестициялашнинг қайси вариантларини қабул қилиш масаласи жидций муаммога айланиши мумкин. Масалан, транспорт компанияси фойдаланилган, лекин яна 3-4 йил хизмат қилиши мумкин бўлган юк ташиш машинасини ёки хизмат муддати 8-10 йил бўлган янги юк ташиш машинасини сотиб олиши мумкин. Бундай пайтда компания инвестициялашнинг қайси варианти афзал эканлигини аниқлаш учун уларни қандай таққослаш лозимлиги муҳим вазифа ҳисобланади.
Инвестициялашдаги бундай муаммоларни тўғри ҳал қилиш учун юқорқдаги кўриб ўтган кўп қаватли аҳоли уйларини иситиш лойиҳалари мисолига қайтамиз.
Масалан, биламизки, энергия таъминотининг кўмир схемасини танлашда пул тушумлари 2 йилдан сўнг бутунлай тўхтаган эди. Шунга кўра, кўмир схемаси вариантининг ҳаётийлик даври 2 йилга тенг бўлиб, шу ҳаётийлик давр мобайнига ва хусусиятига ўхшаш бўлган яна бир янги қўйилмани амалга ошириш мумкин.
Бундай тахминнинг аҳамияти жуда катта, сабаби, у кўмир ва газ схемаларининг соф жорий қийматини максималлаштириш салохиятини таққослаш имконини беради (бу ерда мазут схемасини инобатга олмаганлигимизга сабаб, унинг NPV кўрсаткичининг энг кичик қийматга эгалигидир). Бунда ҳар бир схеманинг 4 йиллик ҳаётийлик даврига эгалигини (яъни, қатъий режага кўра, корхона фаолиятининг унинг марказлаштирилган иситиш ва энергия


116
таъминоти тизими таркибига қўшиб олиниши билан тугалланилишини) назарда тутсак, у ҳолда қуйидаги жадвалда умумлаштирилган инвестициялаш натижаларига эга бўламиз.