Самарқанд иқтисодиёт ва

Д = Х + С + Ф (1)

47
Ушбу формуладан кўриниб турганидек корхонанинг даромади унинг харажати, тўланадиган солиғи ва олинадиган фойдасига тўғри пропорционал (мувофиқ). Буларнинг қайси бири кўпайса (камайса) Д-нинг ҳажми ҳам шунга мос равишда кўпайиши (камайиши) мумкин.
Одатда иқтисодий таҳлилда даромад, харажат ва бошқа кўрсаткичларга таъсир қилади. Аммо лойиҳа таҳлилида олдин унинг таркиби аниқланиб ва кейин даромад шаклланади.

2. Ўзгарувчи ва ўзгармас харажатларни аниқлаш

Таҳлил жараёнида шуни кўзда тутиш керакки харажатлар ва солиқларнинг бир қисми ўзгарувчи ва бир қисми ўзгармасдир. Демак формулада ифодаланган натижа ва омил кўрсаткичларининг ҳисобот йилларидаги ҳақиқий ҳажми 1 формулада кўрсатилган назариядан фарқ қилиши ҳам мумкин. Буни аниқлаш учун харажатларни ва солиқларни иккига: ўзгарувчи ва ўзгармас қисмларига бўлиб олинади. У ҳолда 1 формула қуйидагича ифодаланади:

Д = (Хўз + Хўм) + (Сўз + Сўм) + Ф (2)

Бунда Хўз - ўзгарувчи харажатлар; Хўм - ўзгармас харажатлар;
Сўз - солиқларнинг ўзгарувчи қисми; Сўм - солиқларнинг ўзгармас қисми.

Бу формуладаги ўзгарувчи (Хўз, Сўз) ва ўзгармас (Хўм, Сўм) миқдорларни алоҳида қўшиб биргаликда ифодаласак қуйидаги 3- формула келиб чиқади:

Д = Мўз + Мўм + Ф (3)

Бунда Мўз = Хўз + Сўз га, Мўм = Хўм + Сўм - га тенг.

Ушбу ифодаланган омилларнинг даромад ҳажми билан боғлиқлиги қуйидагича. Даромаднинг кўпайиши ўзгурувчи харажатларни кўпайтиради Ўзгурувчи харажатларнинг кўпайиши, эса пировард натижада, даромадларни кўпайтиради.


48

3.