Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

Куни узайтирилган синф болалари учун тахминий кун тартиби 
8.30-9.00 - Болаларнинг йиғилиши. Эрталабки гинмастика. 
9.00-9.35 - Эрталабки биринчи дарс. 
9.35-9.55 - Биринчи танаффус (серҳаракат ўйинлар). 
9.55-10.30 - Иккинчи дарс. 
10.30-10.50 - Иккинчи танаффус, иссиқ овқат билан нонушта. 
10.50-11.25 - Учинчи дарс. 
11.25-12.25 - Динамик машғулотлар (уюшган, серҳаракат ўйинлар, сайр, 
кийимни ўзгартириб олиш учун вақт). 
12.25-13.00 - Тўртинчи дарс. 
13.00-13.30 - Тушлик. 
13.30-15.45 - Уйқу. 
15.30-15.45 - Ўринни йиғиштириш, ювиниш. 
15.45-16.20 - Болаларнинг қизиқишига қараб ўтказиладиган машғулот-
лар. Осойишта ўйинлар. 
16.20-16.40 - Кечки тушлик. 
16.40-18.00 - Тоза ҳавода сайр қилиш, серҳаракат ўйинлар ўйнаш. 
Шанба куни ўқилмайди. 
Интернат мактабларнинг қуйи синфида тарбияланувчилар учун синфда 
ўтказиладиган ва мустақил машғулотлар кунига узоғи билан 4-5 соат, 5, 8-синф 
ўқувчиларининг машғулотлари 6,5 соат, юқори синф ўқувчиларининг машғу-
лотлари 8 соатдан ошмаслиги лозим. Қуйи синфларда тарбияланувчилар кунига 
3,5-4 соат, юқори синф ўқувчилари 2-3 соат очиқ ҳавода бўлишлари керак. 
Ўқувчилар бўш вақтларини кўпроқ ўз қизиқишларига қараб ўтказадилар. 
Унинг давомийлиги кичик мактаб ёшидаги ўқувчилари учун 1,5-2,5 соатни 
ташкил қилади (бадиий китоб ўқиш, расм чизиш, бичиш-тикиш, телекурса-
тувлар ва филмлар кўриш ва уй ишларига ёрдам бериш керак). 
Тўгаракларга, спорт секцияларига қатнашиш бошланғич синфларда 45 
дақиқадан ҳафтасига 2 мартта, ўрта ва юқори синфларда 1,5-2 соатдан кўп бўл-
маслиги керак. 
Ўз-ўзига хизмат қилиш ва ижтимоий фойдали меҳнат турларидан мактаб-
да, интернат ва бошқа муассасаларида болалар қуйидагиларга: ўринни йиғиш, 
оёқ кийим ва кўйлакларни озода тутиш, хонадаги енгил ишларни бажаришда 
иштирок этиш (хонани шамоллатиш, чангларни артиш, супуриш, гулларга сув 
қуйиш), ошхонада навбатчилик қилиш, ҳовли ишлари (хазонларни йиғиш-
тириш, гул ва дарахтлар экиш ва экинларни суғориш, жонли бурчакда 
ҳайвонларни парваришлаш ва бошқалар). 
10-13 ёшдаги болалар учун ўз-ўзига хизмат қилишдан ташқари қуйдаги 
меҳнат турлари тавсия этилади: ўз кийим бошларини ювиш, таъмирлаш, ти-
киш-чатиш, ҳовлида озодалик ва тартибни сақлаш, сабзоват ҳосилини йиғиш-
тириш ва ҳ.к. 
14-15 ёшли болалар ижтимоий-фойдали меҳнат ва ўз-ўзига хизмат қилиш, 
жумладан, ётоқхоналарни тозалаш, тайёр овқатларни идишларга қуйиш каби 
ишларни ҳам бажариши мумкин. Уларни қишлоқ, хўжалик тажриба, участка-
сидаги ишларга ҳам жалб қилиш мақсадга мувофикдир. 
Ижтимоий-фойдали меҳнат билан узлуксиз шуғулланиш салбий тасир-

---

59 
ларни олдини олиш учун унинг давомийлиги 1-4-синф ўқувчилари учун 30 
дақиқа, 5-9-синф учун 40 дақиқа, 10-11-синфлар учим 1,5 соатдан ошмаслиги 
керак. Барча ишларни бажаришга ўқувчиларнинг саломатликлари ва жисмоний 
имкониятларга қараб рухсат этиш керак. 
Барча ёшдаги болалар кун тартибида ўз-ўзини тартибга келтириш, озо-
далик ва гигиеник тадбирларни бажариш учун етарли вақт ажратиши керак. 
Илмий текширишлар узайтирилган гуруҳар кун тартиби нотўғри тузилган 
болалар узоқ вақт дарс тайёрлаб, очиқ ҳавода кам бўлишларини кўрсатади. Бу 
эса организмнинг функционал ҳолатига салбий таъсир кўрсатади, хусусан ок-
сид-ланиш-қайтарилиш жараёнлари ёмонлашади, толиқиш белгилари кучаяди. 
Очиқ ҳавода етарли вақт мобайнида ўтказилган ҳаракатли кўнгил очар 
ўйинларга вақт ажратиш, уй вазифаларини унумли ва тез суръатлар билан 
бажаришга имкон яратади. 
Ўқувчини ёшлигидан ўрин кўрпасини йиғиштиришга, кийим бошини 
тартибга солишга, кечқурин ва эрта билан ювинишга ўргатиб бориш керак. 
Кун тартибида уйқунинг ўрни ва аҳамияти катта. Бола ухлашидан 2-2,5 
соат олдин овқатланиши керак. Кечки овқатдан сўнг соф ҳавода бир оз сайр қи-
лиши, кийимларига қараши лозим. 
Ухлашдан аввал зўриқиб ақлий меҳнат талаб этадиган ишларни бажариш, 
хаяжонли уйинлар уйнаш, телевизор кўриш тавсия этилмайди. 
Телевизорни бошланғич синф ўқувчилари ҳафтада 3-4 марта кунига 1-1,5 
соатдан, юқори синф ўқувчилари 4-5 марта 2-2,5 соатдан ундан 2-2,5 м узоқда 
ўтириб, қад-қоматни тўғри тутган ҳолда кўришлари мумкин. Ётиб ёки ёнбош-
лаб телевизор куриш мумкин эмас. 
Бошланғич синф ўқувчилари кечки соат 8 ва 9 ларда, юқори синф 
ўқувчилари кечки соат 10 да уйқуга ётиши керак. Ўрин тоза бўлиши, жуда юм-
шоқ бўлмаслиги лозим. Хона ҳарорати 18-20°C бўлиши, қишда форточкани 
очиб қўйиш керак. 
Ҳар куни бир вақтда овқатланиши шарт, шунда овқатланиш вақти яқин-
лашганда иштаҳа пайдо бўлади, овқат тез ва яхши ҳазм бўлади. 
Боланинг бир кунлик ейдиган овқати организмида сарфланган энергияни 
қоплаши керак. 
Педагоглар ўқувчиларда кун тартибини бажариш кўникмасини ҳосил 
қилишлари керак. Ҳар ўқув йилининг бошида синф раҳбари ота-оналарни ва ўз 
синфи ўқувчиларини тахминий кун тартиби билан таништирадилар. Бу тартиб 
асосида ҳар бир ўқувчи уй шароитига қараб ўзининг кун тартибини белгилайди. 
Мактаб интернатларда кун барча учун шарт бўлган эрталабки бадантарбиядан 
бошланади. Сўнгра ўрин ва хоналар тартибга солинади, юз-қўл ювилади, 
нонушта қилинади, сайр ва ўқув машғулотлари бошланади. Тушлик ва сайрдан 
сўнг тарбияланувчилар уй вазифаларини бажарадилар. Шундан кейин тўгарак 
машғулотлари ўтказилади, ўз хоҳишига қараб сарф қилиш учун бўш вақт ҳам 
берилади. 1-4-синф ўқувчилари соат 20.30 да, 5-8-синф ўқувчилари соат 21.00-
22.00 да ухлашга ётадилар.