Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

Гелиоген тезланиш назарияси
- муаллифи доктор Кох (1935), унинг 
назариясига кўра, ўсишнинг тезланишини чақирувчи бирламчи қўзғатгич қуёш 
ҳисобланади. Яхши турмуш шароитлари ва ёритилганлик, очиқ ҳавода узоқ 
муддат бўлиш, калорияли овқатланиш, бола организмини Д витамини билан 
таъминланганлиги, акселерация содир бўлишига ёрдам берувчи омиллар 
ҳисобланади. Лекин, ушбу назария шаҳар ва қишлоқ болалари, яхши ва кам 
таъминланган оилалардаги болалар ўртасидаги ривожланиш тезлиги 
даражасидаги фарқланишни тушунтира олмайди. 
Ленцнинг алиментар назарияси.
Ленц билдирган фикрга кўра, охирги 
100 йил давомида АҚШ ва Европа мамлакатларида гўшт ва ёғни истеъмол 
қилишнинг ортиши ривожланишни тезлашишга олиб келган асосий сабабдир. 
Оқсиллар ва ёғларнинг акселерацияни чақирувчи таъсири Ленцнинг фикрича 
гипофиз ва қалқонсимон безнинг иштирокида амалга оширилади. Лекин, 
тадқиқотлар шуни кўрсатадики, антропометрик кўрсаткичларнинг катта-
лашиши ушбу маҳсулотларни истеъмол қилишга нисбатан ортиқдир. Иккинчи 
жаҳон уруши пайтида ва ундан кейинги даврда шаҳар ва қишлоқда яшовчи 

---

34 
болалар бир хил овқатланган, айрим ҳолларда қишлоқ болалари яхшироқ 
овқатланганлар, лекин шунга қарамасдан шаҳарлик болалар йирикроқ 
бўлганлиги аниқланган. Демак, овқатланиш муҳим омил бўлгани билан 
акселерациянинг ягона сабаби сифатида қаралмайди. Оловли Ер аҳолиси 
орасида «Она» деб номланган қабила бўлиб, уларнинг бўйи 175 см, бошқаси 
Яхган номли қабилаларнинг бўйи эса 158 см дан ошмайди. Ушбу иккала қабила 
бир хил климатик шароитларда ёнма-ён яшайдилар ва овқатланишида ҳам кам 
фарқланади. 
Бергернинг витаминлар эраси назариясига
кўра ўсиш жараёнларини 
тезлашишига В
1 
, В
12 
, ва Д витаминларини таъсирига катта аҳамият берилади. 
Лекин витаминлар эраси бошланишидан аввал ўсиш жараёнларидаги 
ўзгаришлар мавжуд эканлиги кўрсатилган.