Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

Aralash harajat 
 
Aralash harajatlar o`zgarmas hamda o`zgaruvchan harajatlarning yig`indisidir. Aralash harajat 
yarim o`zgaruvchan va yarim o`zgarmas harajat kabi yuritiladi. Aralash harajatga misol qilib, ishchi 
hodimlarga to`langan ish haqini keltirish mumkin. Hodimlar ish haqi oylik ish haqi va savdo ustamasini 
(ma`lum davrda savdo hajmining ma`lum foizi) o`z ichiga oladi. Yana bir misol telefon ijarasi bo`lishi 
mumkin. Telefon uchun oylik ijara o`zgarmas, qo`ng`iroq yoki tarifflar o`zgaruvchan, chunki, bu qiymat 
foydalanishga bog`liq bo`ladi. Qo`shimcha birlikning oshishi telefonumumiy harajatining oshishiga sabab 
bo`ladi. 
NA`MUNA 10.3 
Vaza ishlab chiqaruvchi telefon xizmati va uning ijara harajatlarini inobatga oladigan bo`lsa, ijara haqi 
oyiga 100$ va har qo`ng`iroq 2$. Telefondan foydalanishning umumiy harajati faoliyatning har darajasida 
o`zgarmas va o`zgaruvchan harajatlar yig`indisidan iborat: 
24
Wan Madznah Wan Ibrahim va Mohd Rizal Palil “Fundamentals of business accounting” Oxford university Press, 2014; 
195 bet. 

---

171 
Telefon 
qo`ng`iroqlar soni 
O`zgarmas 
harajat,$ 
O`zgaruvchan 
harajat,$ 
Umumiy harajat 
100 
100 
200 
300 
200 
100 
400 
500 
300 
100 
600 
700 
400 
100 
800 
900 
Aralash harajatlarning ajratilishi. 
Aralash harajat o`zgaruvchan hamda o`zgarmas harajatga ajratishning mashxur 4 usuli mavjud: 
yuqori va quyi usuli, sochilgan grafik, eng kichik kvadrat va chiziqli regressiya. Bu bo`limda, biz faqat 
yuqori va quyi usuliga e`tabor qaratamiz. 
Yuqori va quyi uslubi eng yuqori va eng quyi ikkita nuqtalarni tutashtiruvchi to`g`ri chiziq 
tenglamasini aniqlash yo`lidir. Eng yuqori nuqta bu ishlab chiqarish yoki faoliyatning ma`lum davrdagi 
eng yuqori darajasi hisoblanadi. Natijada, o`zgarmas va o`zgaruvchan harajatlarni aniqlashni quyidagicha 
ko`rib chiqishimiz mumkin: 
Ya`ni: 

---

172 
Va
O`zgarmas harajat=Umumoy harajat-(o`zgaruvchan har/birlik x Yuqori ishlab ch)(Eng yuqori nuqtasi)
25
O`zgarmas qiymat=Umumiy harajat-(o`zgaruvchan har/birlik x Eng quyi ishlab ch)( Eng quyi nuqta) 
Na`muna 10.4 
Vaza ishlab chiqaruvchi o`z faoliyatini yuritishi uchun o`zgarmas va o`zgaruvchan xarajatlarni 
baholamoqchi. Korxonaning hisobchi yordamchisi quyodagi ma`lumotlarni yig`di: