Самарқанд қишлоқ ХЎжалик институти ветеринария факултети

кўкрак қобирға билан нафас олиш дейилиб 
итларда кузатилади. 
Диафрагма, қорин мускулларини қисқариши ҳисобига нафас олиш 
содир бўлса, 
қорин диафрагма билан нафас олиш дейилиб 
эркакларда 
кузатилади. Аралаш типдаги нафас олиш 
қишлоқ хўжалик ҳайвонларида 
кузатилади. Нафас олиш ва нафас чиқариш жараѐни бир-бирини бошқаради 
яъни ўпкадаги барорецепторлар босим кўпайганини сезиб ҳавони чиқаради 

---

68 
ва барорецепторлар босим камайганини сезиб ўпкага хаво олишни 
таъминлайди. Кўкрак қафаси кенгайиб манфий босим камайганини сезиб 
ўпкага хаво олишни таъминлайди. Кўкрак қафаси кенгайиб манфий босим 
ошганда юракни қон билан тўлиши осонлашади. Бу пайтда манфий 
бўшлиқдаги венадан қон оқади. Одатда нафас олиш нафас чиқаришга 
нисбатан анча қисқа яъни нафас олиш ва нафас чиқаришни 100% десак 30% 
нафас олиш 70 нафас чиқариш вақтини ташкил этади. 
Нафас олиш ва нафас чиқаришни махсус асбоб ѐрдамида ѐзиб 
олиниб, ҳосил бўлган эгри чизиққа 
пневмограмма
дейилади. Шу чизиқга 
қараб нафас олиш тезлиги, чуқурлиги ѐки юзакилиги, ритми ва бўладиган 
ўзгаришларни нафас олиш ва нафас чиқариш билан боғлиқлиги аниқланади. 
Одатда юқори нафас йўллари жароҳатланганда нафас олиш 
қийинлашади. Кўкрак қафаси органлари жароҳатланганда нафас чиқариш 
қийинлашади (сил, пневмония) одатда нафас олганда «Ф» ҳарфини талаффуз 
этгандаги ва нафас чиқарилганда «Х» харфини талаффуз этган товуш 
эшитилади. Нафас олиш ўзгарганда «Фиш-фих» бўлиб эшитилади. Нафас 
чиқарилганда эса «Хиш» бўлиб эшитилади. 
Нафас олиш типлари ўзгариши ҳам мумкин. 
М: қорин бўшлиғи органлари касалланса қорин нафас олиш типи, кўкрак 
нафас олиш типига ўтади. 
Кўп овқат еганда диафрагма қорин томонга чўзилмай кўкракга қараб 
босади ѐки ошқозон яраланганда босим ярани оғритиб, оғриқдан сақланиш 
учун кўкрак билан нафас олинади. Инсон балоғатга етгунича қиз ва ўғил 
болаларда қорин нафас олиш тури мавжуд, балоғатга етганда қизларда қорин 
диафрагма нафас олиш, кўкрак қобирға нафас олишига айланади. 
Нафас олиш тезлиги турли ҳайвонларда турлича бўлиб моддалар 
алмашинувининг интенсивлигига боғлиқ. 
Ҳайвонлар тури 
1 дақиқадаги нафас 
ҳаракатларининг сони 
Ҳажми 
Отларда 
8-16 
4-6 литр 
Йирик шохли 
ҳайвонларда 
10-30 
3,5 литр 
қўй-эчкиларда 
16-30 
300 мл 
Чўчқада 
8-18 
Туяда 
5-12 
Итлад 
10-30 
100-300 мл 
Қуѐнда 
50-60 
Товуқда 
20-25 
Сичқонда 
200 
Сутдор сигирларда нафас олиш тезлиги сут бермайдиганлардан 2 
марта кўп. 

---

69 
Нафас олиш тезлиги жисмоний иш даврида 2-3 баробар 
тезлашади. 
Ёш ҳайвонларда нафас олиш тез бўлади. 
Нафасга олинган ҳавонинг ҳаммаси ўпка алвеолаларига етиб 
бормасдан 30% юқори нафас йўлларида қолиб, «зарарли» ѐки «ўлик» бўшлиқ 
ҳавоси дейилади ва газлар алмашинувида иштирок этмайди. Бу ҳаво юқори 
нафас йўлларида нафасга олинган ҳавони иситиб, тозалаб ва сув буғларига 
тўйинтириб ўтказилишини таъминлайди. Агар юқори нафас йўлларида 
бундай вазифалар бажарилмаганда эди нафас системаси органларида, 
умумий организмда турли хил касалликлар келиб чиққан бўлар эди. 
Нафасга олинган ҳавони ўпка алвеолаларига етиб борган 
қисмининг алвеола хавосига бўлган нисбатига