Самарқанд қишлоқ ХЎжалик институти ветеринария факултети

Йўғон ичакда озиқа ҳазм бўлиши.
Йўғон ичак ҳазм системанинг 
пировард қисми бўлиб, унинг кўр ичак, чамбар ичак ва тўғри ичак деган 
қисмлари бор. Ингичка ичакнинг охирги қисми ѐнбош ичак билан йўғон 

---

400 
ичакнинг бошланғич қисми бўлган кўричакнинг оралиғида махсус илеосекал 
сфинктер бор. Бу сфинктер ҳар 30-60 секундда даврий равишда очилиб-
ѐпилиб туради ва озиқаларнинг фақат бир томонга, яъни ѐнбош ичакдан 
кўричакка ўтказилишини таъминлайди. Шундай қилиб, ингичка ичакларда 
сўрилмаган маҳуслотлар ана шу сфинктер орқали кўр ичакка ўтказилади, 
шундан кейин бу озиқалар йўғон ичакда ҳазм бўлишда давом етади. 
Озиқалар йўғон ичакда, йўғон ичак ширасидаги ферментлар, ингичка 
ичакдан озиқа билан келтирилган ферментлар ва бактерияларнинг 
ферментлари таъсирида ҳазм бўлади. Айниқса, ўтхўр ҳайвонларнинг йўғон 
ичагида кечадиган жараѐнлар диққатга сазовордир. Чунки гўшхр 
ҳайвонларда озиқаларнинг асосий қисми ингичка ичакларда тамомила ҳазм 
бўлиб, сўрилганлиги сабабли, йўғон ичакда кечадиган ҳазм жараѐнлари 
деярли аҳамиятга ега емас. 
Йўғон ичакнинг деворидаги қадоқсимон ҳужайралар узлуксиз равишда 
ишқорий муҳитли шира ажратиб туради. Демак, йўғон ичакдаги муҳит ҳам 
ишқорий, бироқ, йўғон ичакнинг охирги, тўғри ичак қисмининг муҳити 
кислотали бўлади. Йўғон ичак ширасининг таркибида, асосан, ингичка ичак 
ширасида учрайдиган ферментлар учрасада, аммо уларнинг миқдори кам, 
активлиги ҳам анча заиф. Йўғон ичак ширасининг ажралишини 
таъминлайдиган таъсирот озиқаларнинг ичак деворига берган, механик 
таъсирдир. Йўғон ичак ширасидаги ферментлар миқдорининг камлиги ва 
активлигининг заифлиги туфайли, бу ерда озиқалар ҳазм бўлишида улар 
билан 
келтирилган 
ингичка 
ичак 
ширасининг 
ферментлари 
ва 
бактерияларнинг фаолияти салмоқли ўрин егаллайди. Ферментлар асосан бир 
хил бўлганлиги сабабли моддаларнинг парчаланиши уларнинг ингичка 
ичакдаги парчаланишига ўхшаш. Бироқ, бактерияларнинг фаолияти йўғон 
ичакда кечадиган жараѐнларга хос хусусиятлар бағишлайди. Жумладан, 
ўтхўр ҳайвонлар йўғон ичагининг 1 г маҳсулотида то 15 млрдгача 
бактериялар сақланиб, улар ўз фаолияти туфайли углеводларни ачитиб-
бижғитади, оқсилларни чиритади, клетчаткани парчалайди. Бактерияларнинг 
фаолияти оқибатида турли кислоталар, водород сулфид, карбонат ангидрид, 
метан, водород каби газлар ҳосил бўлади. Оқсилларнинг чириши натижасида 
ҳар хил заҳарли моддалар: крезол, фенол, скатол, индол ва бошқалар ҳосил 
бўлиб, қонга сўрилади. ва жигарда зарсизлантирилади. 
Йўғон 
ичакда кечадиган жараѐнларнинг ичида бактериялар 
иштирокида клетчатканинг ҳазм бўлиши алоҳида аҳамиятга ега бўлиб, бу 
ерда кавш қайтарувчи организмда ҳазм бўла оладиган клетчаканинг 30% 
отларнинг йўғон ичагига келтирилган клетчаканинг еса 40-50% парчаланиб 
ҳазм бўлади. Клетчатканинг парчаланиши айниқса кўр ичакда жадал кечади. 
Шу сабабли отларда кўричак «иккинчи меъда» деб юритилади. 
Клетчатканинг парчаланиши натижасида турли хил учувчи ѐғ кислоталар 
ҳосил бўлиб, қонга сўрилади ва организм томонидан ўзлаштирилади. Химус 
отлар йўғон ичагида 72 сотгача, чўчқаларникида еса 16-20 соатгача 
сақланади, бу пайтда отларда 39%, қорамолларад 31%, чўчқаларда 30% оқсил 

---

401 
ҳазм бўлади. Йўғон ичакнинг охирги қисмида сув анча жадаллик билан 
сўрилади ва оқибатда нажас -тезак шаклланади.