Самарқанд қишлоқ ХЎжалик институти ветеринария факултети

тахикардия 
дейилади. Агарда юрак секин ишласа, диастола вақти узайиб, шунга 
нисбатан систола вақти ҳам кам миқлорда узайиб, 
брадикардия
дейилади.
3.Юракнинг ҳар бир сиклида ҳаракерли товуш эшитилиб, унга юрак 
тонлари дейилади ва улар икки хилда бўлади: 
а) 1 чи тон юрак қоринчаларининг систоласи пайтида эшитилиб, чўзиқ 
ва буғиқроқ бўлиб, 
систолик тон 
дейилади. Бу тон қоринчалар систоласи 
пайтида мускулларнинг қисқариши ва табақали клапанларнинг ѐпилиши 
оқибатида «буу» деб ешитилади. 
б) 2 чи тон диастолик тон бўлиб, юрак қоринчаларининг диастоласи 
пайтида эшитилиб калта, баланд ва жарангли бўлиб, қоринчалар дистоласи 
пайтида ярим ойсимон клапанлар ѐпилганида, аорта ва ўпка артерияларидаги 
қонни ярим ойсимон клапанларга келиб урилишидан келиб чиқади «дуп» деб 
эшитилади. 
Юрак тонларини қишлоқ хўжалик ҳайвонларини кўкрак қафасига яъни 
3-5 кўкрак қобирғалари тўғрисига қулоқ қўйиб ѐки стетоскоп ва фанендоскоп 
асбоблари ѐрдамида ешитишимиз мумкин. Юрак клапанларининг фаолия-
тини ўзгариши юракдаги тонларга шовқинлар қўшилиб эшитилаѐтгандай 
бўлиб, ҳатто маълум бир масофада ҳам эшитилади. Юрак тонларини эшитиб 
кўриш юрак касалликларини аниқлашда жуда кўп ѐрдам беради. 
Юрак зарби (тўрткиси) деб, юрак қоринчаларининг систоласи вақтида 
юрак ҳолатининг ўзгариб, кўкрак қафаси деворига урилишига айтилади ва 
юрак зарбининг 2 хили фарқ қилинади: 
1.Юрак учининг зарби-қоринчалар систоласи пайтида юрак ўз ўқи 
атрофида бир оз айланиб, қийшиқ конус ҳолатидан тўғри конус ҳолатига 
ўтиб, юрак учи кўкрак қафасига тик бўлиб, кўкрак қафасига урилади. (Ит ва 
одамларда). 
2.Кўпчилик ҳайвонларда отларда юрак ѐни билан зарб беради. Бу 
ҳайвонларда юрак дистола фазасида тўғри конус шаклида кўкрак қафасига 
тегиб туради. Систоланинг кучаниш даврида қоринчалар мускули таранг-
лашиб, кўкра қафасининг деворига урилади. Қонни томирларга ҳайдаш 
фазасида қоринчалар мускулатураси қисқариб, бўшлиқ кичрайиб, қоринча 
кўкрак қафасини деворига тегмай қолади. Юрак уришини кардиограф асбоби 
ѐрдамида ѐзиб оламиз ва ѐзилган чизиқга
 кардиограмма 
дейилади. 
Ҳайвонларнинг юракини қисқариш сони турлича бўлиб, танаси йирик 
ҳайвонлар юраги, танаси кичик ҳайвонлар юрагига қараганда камроқ уради 

---

47 
чунки танаси кичик ҳайвонларда моддалар алмашинувининг интенсивлиги 
баланддир. Моддалар алмашинувининг жадал кечиши учун қон тез айланиб, 
юрак тез уриши керак. 
Юрак организмнинг ҳолати, сутканинг вақти, ташқи муҳит ҳарорати ва 
бошқа сабабларга қараб турлича ишлайди. Эрталаб, салқин пайтда юрак 
секин ритм билан ишлайди, тана ҳарорати ошганида, эмоцианал ҳолатларда, 
жисмоний иш даврида юрак уриши тезлашади ва 1 дақиқида юракнинг 
қисқариш сони турли ҳайвонларда турличадир: 
Отда 
25-42 
Қуѐнда 
100-140 
Қорамолда
50-75 
товуқда 
130-200 
қўй, ечкида 
60-80 
сайроқи 
қушларда 
700-1000 
Чўчқада 
60-80 
каптарларда 
150-250 
Итда 
80-120 
сичқонларда 
550-720 
Туяда 
32-52 
мўйнали 
ҳайвон-ларда 
80-140 
балиқларда 
15-34 
Юракнинг асосий вазифаси қоринчалардаги қонни томирларга ҳайдаб 
чиқариш бўлиб, қоринчадан отилиб чиққан қон миқдори юракнинг 
функционал ҳолатига боғлиқ. Юракнинг ҳар бир систоласида қоринчалардан 
томирларга ҳайдалиб чиқариладиган қон миқдорига