Самарқанд қишлоқ ХЎжалик институти ветеринария факултети

 
7.
Р.Х.Хаитов , А.Д.Душанов «Ҳайвонлар физиологисия» Тошкент, 
«Ўқитувчи», 1975 йил 106-121 бетлар. 
8.
В.Хусаинов, 
З.Тошпўлатов 
«Қишлоқ 
хўжалик 
ҳайвонлари 
физиологиси» Тошкент, «Ўзбекистон» 1994 йил 228-239 бетлар.ю 
9.
И.В. 
Георгиевсикй 
«Физиология 
с/х 
животных» 
Москва 
Агропромиздат 1990 год 286-299 бетлар. 

---

376 
10.А.П.Костин, Ф.А.Мишерков, А.А.Сисоев «Физиология с/х животных» 
Москва «Колос» 1983 год 113-124 бетлар. 
11.Н.УБазанова, А.Н.Голиков и др «Физиология с/х животных» Москва 
«Колос» 1980 год 100-111 бетлар. 
12.Е.В.Бабский ва бошқалар. «Одам физиологияси» Тошкент Медисина 
1972 йил. 
7.Барча чорвачилик тармоқлари «Қўйчилик, қорамолчилик, чўчқачилик, 
паррандачиликва хоказолар» адабиѐтлар, мақолалар. 
 
 

---

377 
 
 
08. КАВШ ҚАЙТАРУВЧИ ҲАЙВОНЛАРДА ОВҚАТ ҲАЗМИ. 
Режа: 1. Кавш қайтарувчи ҳайвонларда овқат ҳазмининг ўзига хос 
хусусиятлари. 
2. Меъда олди бўлмаларида овқат ҳазм бўлиши. 
3. Кавш қайтарувчи ҳайвонлар ошқозонининг 
ҳаракати(моторикаси). 
4. Ширдонда озиқаларнинг ҳазмланиши. 
ТАЯНЧ ИБОРАЛАР. 
Катта қорин, тўр қорин, қат қорин, ширдон, органик кислота, ачиш-
чириш, озиқа, гўшт, сут, ўтхўр, дағал озиқа, оқсил, ѐғ углевод, дон, дуккакли, 
беда, пичан, лаб, тил, тиш, сўлак бези, 25 кун, рефлекс, 2 ой, 3 ой, 40-60 л, 
азот, 30-35%, фермент, бўтқа, найча, тарнов, чириш, мекконий, увуз сути, 
крахмал, клетчатка, оқсил, ѐғ, бактерия, инфузория, замбуруғ, нерв, гуморал, 
М.Н.С., сўрилиш, адашган нерв, симпатик нерв. 
1.Кавш қайтарувчи ҳайвонлар чорвачилик соҳасида енг асосий ўринни 
егаллаб инсонларнинг асосий озиқ-овқат манбаи гўшт, сут ва ѐғлар билан 
таъминлайди. Шунинг учун ҳам кавш қайтарувчи ҳайвонларнинг 
организмида кечадиган жараѐнларни яхши билишимиз керак. Дона ҳалқимиз 
мақолларида «Молнинг сути тилида» дейишлари бежиз айтилган емас яъни 
ҳайвонларни яхши, сифатли озиқалар билан озиқалантирилса маҳсулот кўп 
ва сифатли бўлади. Ҳайвонлар ҳазм системаларида кечадиган жараѐнларни 
яхши билгандагина режаларни аниқ бажараолиш имкониятлари туғилади 
Ҳайвонларнинг яхши тарбиялаб, ўстириб, яхши насл олсак ва яхши 
озиқалантириш ўрганилса барча еҳтиѐжларни бажаришга шароит яратилади. 
Сут ва гўштнинг сифати, миқдори ҳамда наслчилик ишларининг 
муваффақиятли чиқиши ҳайвонларнинг озиқала-нишига боғлиқ. Кавш 
қайтарувчи ҳайвонлар ўтҳўр ҳайвонлар гуруҳига кириб, озиқаси асосан дағал 
озиқа-беда, пичан, сомон, ўсимликларнинг дони, дуккаклилардир. 
Кавш қайтарувчи ҳайвонларда овқат ҳазмланиши бошқа турдаги 
ҳайвонлар ошқозонида кечадиган ҳазмланиш жараѐни-дан фарқ қилиб, 
уларнинг ошқозони тўрт камерадан: катта қорин, тўр қорин, қат қорин ва 
ширдондан ѐки чин (ҳақиқий) меъдадан иборатдир. Бу камераларнинг ҳар 
бирида кечадиган жараѐнлар ўзига хос бўлиб,у ҳазм жараѐн-ларининг 
мураккаблигидан далолат беради. Меъда олди бўлмалари ички шиллиқ 
пардаси мўғизланмаган ясси епителий билан қопланиб, шира ажратувчи 
безлари йўқ. 
Ширдон шиллиқ пардаси бир камерали ҳайвонлар меъдасига ўхшаш 
тузилган бўлиб, қўшимча, бош ва қоплама ҳужайраларга ега бўлиши уни чин 
меъда дейилишига сабаб бўлади. кавш қайтарувчи ҳайвонлар ошқозонида 

---

378 
овқат ҳазмини яхши тушиниш учун ҳар қайси камерасидаги ҳазмланиш ва 
қизил ўнгач нави билан танишиб чиқилиши лозим.