Самарқанд давлат архитектура қурилиш

6.4. Tarqoqlashgan tarmoqlardagi raqobat. 
Ba’zi tarmoqlarda yuzlab, hattoki minglab xususiy shaxslar 
boshqaradigan kichik va o’rta firmalar faoliyat ko’rsatadi. Ularning 
birontasi ham bozorning katta ulushiga ega bo’lmaydi. Tarqoq 
tarmoqlarning xususiyati shundan iboratki, tarmoqdagi firmalarning 
birortasi ham bozor ulushi bo’yicha yetakchi emas. Kitob chop etish, 

---

180 
o’simlik va meva ko’chatlarini o’stirish, neftni tankerlarda tashish, 
avtomobillarni ta’mirlash, mebel ishlab chiqarish va boshqalar tarqoq 
tarmoqlarga misol bo’ladi. 
Tarmoqning tarqoqligiga bir necha sabablar mavjud: 

Kirish to’siqlarining pastligi. 

Xarajatlar bir xil bo’lib, masshtab samarasi mavjud bo’lmasa, kichik 
kompaniyalarning katta kompaniyalar bilan raqobatlashuv vaziyati 
paydo bo’ladi. 

Tovar va xizmat bozorining «lokal» xarakteri mahalliy kompaniyalar 
ustunligini yaratadi (kiyim-kechakni kimyoviy tozalash, medisina 
xizmatlari, avtomobillarni ta’mirlash), chunki ular o’z iste’molchilarini 
va mahalliy sharoitni yaxshiroq biladilar. 

Iste’molchilar ehtiyojini qondirish uchun katta va turli tuman 
kompaniyalarning bozorda faoliyat ko’rsatishi talab qilinadi 
(restoranlar, energiya ta’minoti, kiyim-kechak va boshqalar). 

Xizmat ko’rsatish doirasining maqsadga muvofiqligini tanlash 
zaruriyati va transport xarajatlarining yuqoriligi yuk tashish radiusini 
cheklaydi (beton, bloklar, yig’ma binolar, shag’al tashish).

Geografik hududlarni o’ziga xos noyob xususiyatlarga ega bozorlarga 
aylantiruvchi davlat qonunlari. 

Tarmoq yosh bo’lganligi uchun katta bozor ulushiga xizmat qilish 
tajribasiga ega kompaniyaning mavjud emasligi. 
Ba’zi tarqoqlashgan tarmoqlar yetuklik davrigacha tabiiy ravishda 
yiriklashadi. Raqobatning asta-
sekin 
keskinlashuvi 
zaif 
kompaniyalarni 
siqib 
chiqarilishiga va taniqli, yirik 
kompaniyalarni 
konsentrasiyalashishiga 
olib 
keladi.
Kompaniyalarni yiriklashishi vaqtinchalik mumkin bo’lmagan 
tarmoqlarda tarqoqlik saqlanib turadi. 
Tarqoq tarmoqlardagi raqobat keskinligi uning jozibadorligiga 
bog’liq. Kirish to’siqlarining pastligi tarmoqning doimiy xavf-xatar