Самарқанд давлат архитектура қурилиш

 
Xususiyatlar 
Past xarajatlar 
asosida sardorlik 
Keng differen-
siyalash 
Eng yaxshi 
narxlar 
Past 
xarajatlar va 
differen-
siyalash 
asosida 
konsentrasiya 
Strategik 
maqsad. 
Bozorni 
keng egallash. 
Bozorni 
keng egallash. 
Mahsulot 
qadr 
qimmatiga e’tibor 
beruvchi 
xaridorlar. 
Standart 
tovarlardan 
farq qiladigan 
tovarlarga 
e’tibor 
beruvchi 
iste’molchilar 
joylashgan 
bozorning tor 
sigmenti. 
Raqobatbar-
doshlik asosi. 
Raqobatchilarga 
nisbatan 
pastroq xarajatlar. 
Raqobatchilar 
tovaridan 
farq 
qiladigan 
tovarlarni 
iste’molchilarga 
Raqobatchilar 
tovari 
bilan 
taqqoslaganda bir 
xil 
narx-larda 
sotiladigan 
Past 
xarajatlarda 
ushbu 
sigmentga 
xizmat 
Kompaniyalar erishishga intilayotgan raqobatbardoshlik turi 
B
oz
or ma
qsa
dlar
i 
Aniq 
bozor 
sigmenti
Past xarajatlar
. 
Past xarajatlar asosida 
sardorlik. 
Past tannarx asosida 
tor bozor sigmentida 
kon konsentratsiya 
Differensiatsiyalash 
strategiyasi asosida tor 
bozor sigmentida 
konsentratsiya 
Differensiatsiyalash 
strategiyasi. 
Eng yaxshi narx 
strategiyasi. 
Differensiatsiya. 
Bozor 
bo’yicha 
keng 
iste’molchi
doirasi 

---

142 
taklif 
etish 
qobiliyati.
tovarlardan 
qadrlirog’ini 
iste’molchiga 
taklif etish. 
ko’rsatish yoki 
iste’molchilarn
ing 
talabiga 
mos keladigan 
individual-
lashgan 
tovarlarni 
taklif etish. 
Mahsulot. 
Kam 
sonli 
xususiyatlarga ega 
yaxshi 
asosiy 
mahsulot (ma’qul 
keladigan sifat va 
cheklangan 
tanlov). 
Ko’p variantli 
mahsulot, keng 
tanlov, tovarni 
individuallashga
n 
sifatlariga 
urg’u berish. 
Yaxshi 
yoki 
mashhur sifatlar, 
bir yoki bir necha 
taniqli 
qadrli 
xususiyatlar. 
Bozor 
sigmentining 
o’ziga 
xos 
talablariga 
javob 
berish 
uchun 
individuallash-
tirilgan.
Ishlab 
chiqarishga va 
muammolarga 
e’tiborni 
kuchaytirish 
Sifatni va asosiy 
xususiyatlarni 
saqlagan 
holda 
xarajatlarni 
pasaytirish 
yo’llarini 
muntazam izlash. 
Xaridorlar 
uchun 
qadrli 
tovarlarni 
yaratish, 
ustunkor 
bo’lishga 
intilish. 
Tovarni 
alohida 
xususiyatlarini va 
sifatini 
past 
xarajatlar 
bilan 
ta’minlash. 
Bozorni 
tor 
sigmentining 
talablari bilan 
aniqlanadi. 
Marketingga 
alohida e’tibor 
berish 
Mahsulotni 
past 
xarajatlarini 
ta’minlaydigan 
tomonlariga 
e’tibor berish. 
Tovarni xaridor 
uchun muayyan 
jozibador 
xususiyatlariga 
e’tibor berish. 
Individuallashg
an xususiyatlar 
uchun 
ustama 
narx belgilash. 
Raqobatchilar-
ning 
tovarlarini 
qadrini 
pasaytiruvchi 
tomonlarini 
ko’rsatish. 
Iste’molchinin
g 
talabini 
qondiradigan 
tovar 
ishlab 
chiqaruvchini 
noyob 
qobiliyatini 
ko’rsatish. 
Strategiya 
tayanchi. 
Iqtisodiy 
asos-
langan 
narxlar. 
Strategiya 
elementlari ustivor 
raqobatbardoshlik
ni 
yaratishga 
qaratilgan vazifa 
yildan-yilga 
biznes 
elementlarida 
xarajatlarni 
pa-
saytirishga qara-
tilgan. 
Tovarni ijobiy 
farqlarini 
hammaga 
ko’rsatish. 
Muntazam 
takomillashishg
a e’tibor berish 
va innovasiyada 
raqobatchilarga 
nisbatan oldinda 
borish. 
Xarajatlarni 
pasaytirishni 
boshqaruvining 
noyob tajribasi va 
ayni 
paytda 
mahsulot sifatini 
va 
xizmatini 
oshirish. 
Iste’molchilarg
a 
yaxshiroq 
xizmat 
ko’rsatish 
g’oyasiga 
sodiq 
qolish. 
Bozorni 
kengaytirish, 
talabni 
rag’batlantirish
. 

---

143 
Xarajatlar bœyicha raqobat ustunligini yaratish.
Past xarajatlarda 
ustunlikni 
yaratish 
uchun 
kompaniya 
xarajatlar 
zanjiri 
raqobatchilarnikiga nisbatan pastroq bo’lishi lozim.
Bunga erishishning ikki yo’li 
mavjud: 

Resurslardan raqobatchilarga 
nisbatan 
samaraliroq 
foydalanish va xarajatlarga 
ta’sir 
qiladigan 
omillarni 
boshqarish. 

Kompaniya xarajatlar tuzilmasini shunday qayta tashkil etish kerakki, 
bunda xarajatlarni yaratadigan ba’zi elementlar bartaraf etilishi lozim. 
Xarajatlarga ta’sir qiladigan omillarni boshqarish.
Xarajatlar 
nuqtai-nazaridan kompaniya vaziyati har bir ish ustidagi va ishlab 
chiqarishning har bir bosqichidagi xarajatlar bilan aniqlanadi. 
Kompaniya xarajatlariga ta’sir etuvchi omillar quyidagi ikki guruhdan 
iborat: 
1.
Xarajatlarning tuzilmali omillari, yani biznes tabiati uning asoslari 
bilan bog’liq omillar; 
2.
Boshqaruv omillari, yani tashkilot 
qay darajada yaxshi
boshqarilishi bilan bog’liq xarajatlar. 
5.2. Xarajatlarning biznes tuzilmasi omillari. 
1.
Ishlab chiqarish va xizmat ko’lamining kengligini salbiy va ijobiy 
samaradorligi. Masalan ishlab chiqarishda tovar assortimentini 
kamaytirish va tovarning har xil modellarini ishlab chiqarishning 
kalendar rejasini tuzish orqali tejamkorlikka erishish mumkin. 
Sotuvchilarni xududiy qulay joylashuvi va sotiladigan tovarlarni 
muqobil taqsimoti ham xarajatlarga salbiy yoki ijobiy ta’sir etadi.
2.
O’qitish, tajriba va o’zlashtirish samaradorligi. Tashkil qilish 
samarasi, texnologiyani takomillashtirish. Raqobatchilar tovarlari 
namunalari bilan taqqoslash orqali o’z tovarlarini rivojlantirish.
3.
Biznesning ishlab - chiqarish tuzilmasidagi boshqa unsurlar bilan 
aloqa. Bir bœg’indagi xarajatlar ikkinchi bœg’inda ham xarajatlarni 
Past xarajatlar bo’yicha ustun bo’lish 
raqobatchilarga 
nisbatan 
past 
xarajatlarni ta’minlashga asoslanadi. 
O’z biznesida xarajatlarni samarali 
boshqaradiganlar 
muvafaqqiyatli 
sardorlar hisoblanadi. 
 

---

144 
keltirib chiqaradi. Tuzilma o’zgarishlari orqali harajatlarni 
kamaytirish mumkin.
4.
Bir korxona doirasida imkoniyatlarni taqsimlash. Imkoniyatlardan 
hamjihatlik bilan foydalanish xarajatlarni kamaytiradi. 
5.
Vertikal integrasiya. Bir-necha funksional yoki ta’minot bo’limlari 
integrasiyasi raqobatchilar oldida xarajatlar bo’yicha ustunlikni 
ta’minlaydi. 
6.
Territorial joylashuv. Hudud xususiyatlaridan foydalanish. Firma 
laboratoriyasini hattoki ofisini qulay joyga ko’chirib, xarajatlarni 
kamaytirish mumkin. 
5.3. Xarajatlarning boshqaruv omillari. 
1. Birinchi yurish ustunligi va kamchiligi. Taktik fikrlash. 
2. 
Quvvatlardan 
foydalanish 
koeffisenti. 
Ishlab-chiqarish 
quvvatlaridan qancha yuqori foydalanilsa, xarajatlar shunchalik 
pasayadi. 
3. Strategik tanlov va ishlab–chiqarish yechimlari. Bunda quyidagi 
yo’nalishlarda xarajatlarga ijobiy ta’sir etish mumkin: 

Taklif etiladigan mahsulotning nomenklaturasini va assortimentini 
ko’paytirish yoki kamaytirish; 

Taklif etiladigan xizmatlar ko’lamini kengaytirish yoki kamaytirish; 

Tarmoqdagi kompaniyalarga qaraganda oylik maoshni va mukofotni 
balandroq yoki pastroq belgilash; 

Ilmiy izlanishlarga raqobatchilarga nisbatan ko’proq yoki kamroq 
xarajat qilish; 

Sotib olinadigan xom-ashyoga raqobatchilarga nisbatan ko’proq yoki 
kamroq e’tibor berish. 
Xarajatlar zanjirining tuzilmasini qayta qurish.
Asosiy mahsulotni 
yaratishning 
tejamkor 
usullaridan 
foydalanib, 
ishlab-chiqarishni 
takomillashtirish xarajatlarni sezilarli pasaytiradi. Kompaniyaning 
xarajatlar zanjirini qayta tashkil etib, past xarajatlarda ustun bo’lish 
yo’llari quyidagilardan iborat: 

Mahsulot konstruksiyasini soddalashtirish; 

---

145 

Ortiqcha takliflardan voz kechish va faqat asosiy mahsulotni yoki 
xizmatni taklif etish xarajatlar tuzilmasini qisqartirishga olib keladi; 

Biznesning asosiy jarayonlarini qayta-qurish, majburiy bo’lmagan 
ishlar sonini imkoni boricha qisqartirish; 

Texnologik jarayonlarni takomillashtirish. Sodda va kamroq kapital 
mablag’larni talab qiladigan va yaxshi sozlangan texnologiyadan 
foydalanish; 

Qimmatbaho 
xom-ashyodan 
va 
juftlovchi 
buyumlardan 
foydalanishni talab qilmaydigan ish usullarini yaratish; 

Tovarni bevosita yakuniy iste’molchiga sotishni kengaytirish. 
Chakana va ko’tara sotuvchilarning (vositachilarning) foydasini 
qisqartiradigan va xarajatlarni pasaytiradigan usullarni qo’llash; 

Mahsulotni tashish, saqlash va unga xizmat ko’rsatish bilan bog’liq 
xarajatlarni kamaytirish uchun korxonani iste’molchilarga va 
ta’minotchilarga yaqinlashtirish; 

Raqobatchilarga nisbatan yuqoriroq vertikal integrasiyaga erishish; 

«Hamma biron narsaga ega bo’lsin» yondashuvidan voz kechish va 
bozorning asosiy talablarini qondirish uchun cheklangan tovarlar 
assortimentini taklif etish. Ushbu hol mahsulotning har xil 
variantlarini ishlab chiqarish bilan shug’ullanadigan bo’linmalarni 
qisqartiradi va xarajatlarni kamaytiradi. 
Past xarajatlar asosida muvaffaqiyatli faoliyat ko’rsatadigan 
korxonalar mahsulot yaratilishining hamma bo’g’inlarida xom-ashyodan 
tejamkorlik bilan foydalanadilar va past xarajatlarda raqobatchilardan 
ustun bo’lishga harakat qiladilar. Buning uchun ular hamma mavjud 
usullarni qo’llaydilar va biron-bir imkoniyatni e’tibordan chetda 
qoldirmaydilar. Past xarajatlar asosida mahsulot ishlab chiqaruvchilar 
odatda xarajatlar bo’yicha yuqori korporativ madaniyatga egadirlar, 
ya’ni: binoni va xonalarni bezashdagi oddiylik, rahbarlar hashamati 
uchun minimal xarajatlar, keraksiz xarajatlarga yo’l qo’ymaslik, 
byudjetni yuqori darajada tashkil etish va boshqalar.