Salimov Yusufjon Gafurjonovichning

Ijtimoiy 
me’yorlar va 
ularning 
zaruriyati 
nimada?
 
Tayanch iboralar: 
Stratifikatsiya, sotsial stratifikatsiya,sotsial 
mobillik, gorizantal va vertikal mobillik, sotsial statuss, dtviantlik 

---

6 
4-MAVZU:Shaxs sotsiologiyasi va deviant xulq-atvor.(2 soat). 
Reja: 
4.1 Shaxs, inson, individ tushunchalari. 
4.2 Deviant xulq-atvor tushunchalari. 
4.3 Sotsial nazorat kishilar hatti-harakatini tartibga solish mexanizmi sifatida. 
Shaxs Sotsial o’zaro ta’sir va munosabatlarning birlamchi omili hisoblanadi. Shu jihatdan 
qaraganda shaxsning o’zi nima?Bu savolga javob berish uchun, avvalo, «inson», «individ», «shaxs» 
tushunchalarini bir-biridan farqlab olish kerak. «Inson» tushunchasi, umumiy, hamma uchun xos 
bo’lgan sifat va qobiliyatni izohlash uchun qo’llaniladi. Bu tushuncha dunyoda mavjud bo’lgan, 
tarixan o’ziga xos shunday rivojlanayotgan birlikki, insoniyatni anglatib, u boshqa hamma moddiy 
tizimlardan farqli o’laroq, o’ziga xos ijtimoiy faoliyat usullari bilan farq qiladi. Ushbu hayotiy 
faoliyat usuli tufayli inson tarixiy rivojlanishning hamma bosqichlarida, dunyoning barcha 
nuqtalarida o’ziga o’xshash bo’lgan antologiyaga oid holatni saqlab qoladi. 
Demak, insoniyat o’ziga xos moddiy voqyelik sifatida mavjud bo’ladi. Ammo, insoniyat o’z 
holicha mustaqil mavjud bo’lmaydi.Aniq insonlar yashaydilar va harakat qiladilar. Insoniyat alohida 
vakillarining mavjud bo’lishi «individ» tushunchasi bilan ifodalanadi. Individ – bu, insoniyat 
zotining yakka vakili, insoniyatning hamma Sotsial va ruhiy jihatlari idroki, irodasi, ehtiyojlari, 
manfaatlari va hokazolarning sohibi hisoblanadi. «Individ» tushunchasi bu vaziyatda «aniq inson» 
sifatida foydalaniladi.Masalaning bunday qo’yilishida turli biologik omillar (yosh jihatlari, jinsiy 
mijozlarining o’ziga xos tomonlari), shuningdek, inson hayotiy faoliyatining Sotsial sharoitlardagi 
tafovutlar individni belgilamaydi. Insonni turli darajada: yakka tarzda va tarixiy rivojlanishining 
aniq-tarixiy o’ziga xosligini aks ettirishda «individ» tushunchasi bilan bir qatorda «shaxs» 
tushunchasi ham qo’llaniladi. «Shaxs» bir qator gumanitar fanlarning falsafa, ruhshunoslik, 
pedagogika va sotsiologiyaning o’rganish obyekti hisoblanadi. 
Falsafa shaxsni faoliyat subyekti, ong va ijodiyot sifatida tutgan o’rni, nuqtainazaridan qarab 
chiqadi. Ruhshunoslik - shaxsni ruhiy jarayonlar, xususiyat, qobiliyat, iroda sifatlari va boshqa 
jihatlar barqaror yaxlit holda o’rganadi.Sotsiologik yondashuv shaxsning Sotsial-tipik jihatini 
ajratadi. Shaxs sotsiologik nazariyasining asosiy masalasi shaxsning shakllanish jarayoni va uning 
ehtiyojlarini qondirish, Sotsial birlikda rivojlanishi va amal qilishi, jamiyat bilan shaxs aloqalari, 
shaxs va guruhlar, shaxsning Sotsial fe’l-atvorini,