Safin m. G., Rajabov a. I. Va ro‘ziyev yu. S

13-jadval. 
Preparatning to‘siqdan o‘tish sanog‘ni o‘tkazish. 
 
To‗siq sifatida 
ishlatiladigan 
materiallar         
5 minut 
davomida  olib 
borilgan sanoq 
1 minut 
davomida  olib 
borilgan sanoq 
Qog‗oz to‗siqqa 
nisbatan 
tezlikning 
o‗zgarishi  %                                                                                                       
hisobida 
Qog‗oz 
 
 
 
 
Aluminiy 
plastinka 
 
 
 
Mis plastinka 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
84 
9. FOTOBIOLOGIYA 
 
Fotobiologik  jarayonlar  (fiziologik  jihatdan  tavsiflanadigan-
fotosintez,  fototropizm, fototaksis va h.k.lar; patologik tavsiflanadigan - 
ultrabinafsha  nurlar  ta‗sirida  shikastlanishlar  va  h.q.larni  o‗rganish 
biofizika  fanining  vazifasiga  kiradi.  Bu  jarayonlarning  bosqichlari 
jumlasiga 
yorug‗likning 
yutilishi, 
energiyaning 
migratsiyasi, 
energiyaning  singlet  va  triplet  darajasida  zahiralanishi,  reaksiya 
mahsulotlarining  birlamchi  fotokimyoviy  o‗zgarishi  va  reaksiya 
mahsulotlarining barqarorlashuvi kabilar kiradi. Bu jarayonlarning keyingi 
bosqichlariga  tegishli  murakkab  jihatlarini  biokimyo  va  fiziologiya 
fanlari  o‗rganadi. Fotobiologik jarayonlarni umumiy tarzda quyidagicha 
sxema bilan  tasvirlash mumkin: 
1-sxema 
 
 
Fotokimyoviy jarayonlar ultrabinafsha to‗lqin uzunligi (0.29 mkm), 
ko‗zga  ko‗rinadigan  to‗lqin  uzunligi  (0.4-0,75mkm),  infraqizil  to‗lqin 
uzunligi  (0,75mkm  dan  ziyod)dagi  nurlar  ta‗sirida  amalga  oshadi.  Nurning 
eng  muhim  tavsifnomasiga  to‗lqin  uzunligi  (

),  chastotasi  (maromi)  (

), 
yorug‗likni  kvant  energiyasi  (E)  va  nurlanishning  umumiy  energiyasi  (I) 

---

 
85 
kiradi.  O‗zaro bu qattaliklar quyidagi nisbatda bog‗langan bo‗ladi: 
E = h

;

=C/

; I = n*E 
Bu yerda: 
C-yorug‗lik  tezligi;   
n-yoruglik  oqimidagi  kvant  soni;   
h-Plank 
doimiysi. 
Odatda 
faqat 
yutiladigan 
kvantlargina 
fotokimyoviy  samaraga  ega bo‗ladi. 
Shuning  uchun  fotobiologik  jarayonning  spektral  chegarasi  bu 
jarayon  uchun  qabul  qilingan  moddalarning  yutish  spektri  bilan 
aniqlanadi.  Masalan,  fotosintez  ko‗zga  ko‗rinadigan  va  infraqizil 
nurlar  chegarasida  bo‗lgan  to‗lqinlarda  yuz  beradi,  chunki  fotosintetik 
pigment  (xlorofil  va  karatinoid  va  h.k.)lar  bu  nurlarni  yutadi. 
Ultrabinafsha  nurlarning  bakteriyasid  ta‗siri  bakteriyalardagi  oqsillar 
va  nuklein  kislotalari  tomonidan  kvantlarning  yutilishi  tufayli 
ro‗yobga  chiqadi.  Fotobiologik  jarayonlarni  tadqiq  etishga  oid  asosiy 
uslublar  optik  va  spektral  uslublar  hisoblanadi.  Moddalarning  optik 
xossalari,  ularning  molekulalari  tomonidan  yorug‗lik  energiyasini 
yutish  va  transformatsiyalash  qobiliyatini  aks  ettiradi,  ya‗ni  ularning 
fotobiologik  jarayonlarda  qay  tarzda  ishtirok  etishini  ko‗rsatadi.  Shu 
bilan  birgalikda,  spektral  uslublar  murakkab  biologik  tahlillar, 
xususan,  hujayra,  to‗qima  yoki  organizmda  ularning  holatini 
o‗zgartirmasdan  tadqiq  qilish imkonini  beradi.