Safin m. G., Rajabov a. I. Va ro‘ziyev yu. S

Har xil  suyuqliklarning  sirt  tarangligi  qiymatlari.   
  
T/r 
Sirt tarangligi 
Modda 
Formula 
Din/sm 
Eslatma 
1    Anilin 
C
6
 H
5
 NH
2
 
43,00 
18°Sda 
2    Atseton 
(CH
3
)
2
  CO 
23,30 
— // — 
3    Tovuq tuxumi 
oqsili 
------ 
52,69 
20° C da 
4    Benzol 
S
6
 H
b
 
28,88 
— // — 
5    Suv 
H
2
O 
72,75 
— // — 
6    Glitserin 
C
3
 H
5
 (OH)
3
 
63.40 
— // — 
7    Kerosin 
------ 
23,96 
— // — 
8 
Metil  spirti 
CH
3
 OH 
23,00 
— // — 

---

 
24 
9 
Zaytun yog‗i 
------ 
33.06 
18° C da 
10    Simob 
Hg 
465,00 
20° C da 
11    Skipidar 
------- 
26,70 
— // — 
12    Sirka kislotasi 
CH
3
 COOH 
27.63 
— // — 
13    Xloroform 
CNCI
3
 
26.00 
— // — 
14    Etil  spirti 
C
2
H
5
ON 
22.27 
— // — 
15    Dietil  efir 
(C
2
H
5
)
2
O 
16,96 
— // — 
 
Ko‗pincha  bu  maqsadda  96%  spirtdan  foydalaniladi.  Halqaning 
konstantasi  quyidagi  formula yordamida  aniqlanadi: 
 
K=(

x/

H
2
O)/(Rx/R H
2
O)-1 
 
Bu  formula  (3)  yordamida  K  ni  topib,  formula  (2)  ga  qo‗yib 
suyuqlikning  nisbiy  sirt  tarangligi  Q
xak
  topiladi  va 

x
  ni  formula  (1)  
asosida aniqlanadi. 
 
Laboratoriya ishi-4. 
 Har xil  suyuqliklarning  sirt  tarangligini  aniqlash. 
 
Ishnngi  bajarilishida  foydalaniladigan  asbob-uskunalar  va 
jihozlar: 
1. Torzion  tarozi. 
2. Kremalera  ko‗targich  stolcha (yoki universal  shtativ). 
3. Soat oynasi. 
4. Platina  halqa. 
5. Anatomik  ko‗z pinseti. 
6. Spirt lampa  yoki gaz yondirgich. 
7. Chinni  tigel. 
8. Elektroplitka  (asbestli). 
9. Pipetka,  1-2 millilitrli. 
10. Byukslar,  10 millilitrli. 
11. NaC1  dan tayyorlangan  fiziologik eritma. 
12. Na olenatning  0,1% eritmasi. 
13. Distillangan  suv. 
14. Etil spirti. 
15. Ringer  eritmasi. 
16. Qon zardobi. 
 

---

 
25 
Birinchi 
mashq. 
Suvning 
sirt 
taranglik 
koeffitsientini 
aniqlash. 
Yuqorida  bayon  etilgan  uslub  yordamida  suvning  sirt  taranglik 
konstantasi  aniqlanadi.  Ish  jarayonida  soat  oynasi,  pipetkalarning 
tozaligiga alohida  e‗tibor beriladi. 
 
Ikkinchi  mashq.  Halqa konstantasini  aniqlash. 
Yuqorida  bayon  etilgan  uslub  yordamida  halqa  konstantasini 
aniqlash  uchun  distillangan  suv  va  etil  spirti  (96%)  dan  (spirtning  sirt 
tarangligi  ko‗rsatkichi  jadvalda  berilgan)  foydalaniladi. 
 
 
Uchinchi  mashq.  Har  xil  eritmalarning  sirt  tarangligini 
aniqlash. 
Yuqorida  bayon  etilgan  usul  yordamida  atseton,  benzol,  glitserin, 
skipidarlarning  sirt  tarangliklari  aniqlanadi.  Buning  uchun  har  safar 
toza  soat  oynasi  olinadi,  platina  halqa  esa,  chinni  tigelga  solinib, 
qayta-qayta  chug‗lantirib  qizdiriladi.  Tekshirilayotgan  moddalar  tez 
yonuvchan  bo‗lgani  uchun  ularni  saqlash  va  tajriba  olib  borish 
jarayonlarida  olovdan  uzoqroq  masofada  bo‗lishni  ta‗minlash  tavsiya 
qilinadi.