Sabirova rixsi abdukadirovna yuldashev nosirjon muxam edjanovich

3 16

---

11.13-rasm.
Ochlikda energiya manbayi bo‘ lgan moddalarning 
qondagi konsentratsiyalarining o‘zgarishi.
Abssissa o‘qi bo‘y!ab 
(X) - 
ochlik kunlari davomiyligi 
insulin 
konsentratsiyasi juda ham past о gan igi an glyukoza muskul 
hujayralariga kira olmaydi. Bunday s aroi ar a insulinga bog‘ liq 
bo‘ lmagan hujayralar, avvalambor, nnya ujayra ari glyukoza 
iste’molchilari bo‘ lib qoladi. Lekin, bu 
a v r a 
m iya a am energiyaga 
bo‘ lgan ehtiyojning bir qismi keton 
anac a 
ari iiso iga qoplanadi. 
Glyukoneogenez to‘qima oqsillari pare a anis i isobiga davom etadi. 
Moddalar almashinuvining ja d allig i umumiy olganda susaygan 
bo‘ ladi: bir hafita ochlikdan keyin kislorod iste’moli taxminan 40 
foizga kamayadi.
Uchinchifaza
bir necha hafta davom etadi. Oqsillaming 
parchalanish tezligi sutkasiga taxminan 20 g ga yetib, shu darajada 
turg‘un bo‘ lib turadi; shuncha miqdorda oqsil parchalanib turganida 
sutkasiga 5 g atrofida siydikchil hosil bo‘ lib. tashqariga chiqarilib 
turadi (m e’yoriy ovqatlanishda esa sutkasiga 25-30 g siydikchil hosil 
bo‘ ladi). Ochlik- ning barcha fazalarida azot balansi manfiy bo‘ ladi, 
chunki qabul qilinayotgan azot miqdori nolga teng bodadi. Oqsillar 
parchalanishi tezligining pasayganligi sababli glyukoneogenez 
tezligi ham kam ayadi. Bu fazada keton tanalari m iya uchun ham 
asosiy energiya manbayi b o iib qoladi. Mana shu fazada organizmga 
alanin yoki boshqa gliko- gen aminokislotalar yuboriladigan bo‘ lsa, 
qondagi glyukoza konsen- tratsiyasi darhol ko‘tariladi va keton 
tanalari konsentratsiyasi pasayadi.
Ochlik davom etaveradigan bo‘ Isa, to‘qim alar atrofiyasi kuchayib
3 17

---

boradi. Bir necha haftadan keyin (odatda, 4-8 hafita orasida) yurak 
mus- kuli bilan m iya m assasi 3 - 4%, skelet muskullarining massasi 
1/3 hissa, jig a r massasi teng baravar kam ayib qoladi. Tana vazni 70 
kg bo‘ lgan odam tanasida normada 15 kg atrofida oqsillar boMadi; 
barcha oqsillam ing 1/3 dan 1/2 gacha qismi sarflanib ketganidan 
keyin odam o‘ ladi.
11.6. Q andli diabet
Qandli diabet organizm hujayralari funksiyalarining insulin 
tomonidan boshqarilishining buzilishi oqibatida kelib chiqadi. 
R eg‘ lyatsiyaning buzilishi insulin hosil bo‘ lishining kam ayishi 
bilan (1-tip diabet, insulinga bog‘ liq qandli diabet, IBQD) yoki 
insulin signalini yetkazuvchi mexanizmning buzilishi (2-tip diabet, 
insulinga bogMiq bo‘ lmagan qandli diabet, IBBQD) bilan bog‘ liq 
bo‘ lishi mumkin. 2-tipda insulinning qondagi konsentratsiyasi 
normada yoki hatto oshgan bo‘ lishi mumkin. Ikkala tip uchun ham 
ovqat qabul qilgandan keyin va nahorga och qoringa kuzatiladigan 
giperglyukozem iya va shuningdek, glyukozuriya xosdir. Diabetning 
2-tipi, odatda, 40 yoshdan so ng namoyon , sekinlik bilan rivojlanadi, 
simptomlari o‘rtacha ifodalangan o va o‘tkir asoratlar kam kuzatiladi. 
Diabetning 1-tipi asosan o sm yoshida, ba’zan bolalar va kattalarda 
uchraydi. U oshqozon osbezi orolchalari P-hujayralarining autoimmun 
zararlanishidan e i chiqadi. Natijada insulin yetishmovchiligidan 
energiya man ayi bo‘ lgan moddalaming zaxiralanish jarayoni 
buziladi. Diabetning 1-tipi 2-tipiga nisbatan og‘ ir kechadi. Lekin
1-tip diabetning uchras chastotasi 2-tipganisbatan 10 barobar kam. 
To‘g ‘ri nazorat qilinm agan hollarda 1-tip diabetda o‘tkir asoratlar 
ko‘ p kuzatiladi.
Qandli diabetning keng tarqalganligi, erta nogironlik va o‘hmga 
otib kelishi uning muhim tibbiy-ijtim oiy muammolardan bin 
ekanligidan dalolat beradi.
Insulinning reg‘ lyator mexanizmini, qandli diabetning etiologiyas* 
va patogenezini o‘ rganish, davolashning yangi usullarini ishla 
chiqish bo‘yicha butun dunyoda keng k o ia m li va izchil ishlar 
olib borilmoqda. Oxirgi paytlarda izlanishlam ing asosiy maqsadi 
qandli diabetni tashxislashdan ko‘ra uni paydo boim asdan avval
318

---

bashoratlash, davolashdan ko‘ra oldini olish choralarini ishlab 
chiqishga qaratilmoqda.