Sabirova rixsi abdukadirovna yuldashev nosirjon muxam edjanovich

abetaUpoproteinemiya
deb ataladi, chunki ZJPLP 
ikkinchi nomi — pre-P-lipoproteinlardir.
ZYu LP jigard a hosil boMadi. U to ‘ qimalardagiortiqchaxolesterinni 
biriktirib oladi. Undagi lesitin-xolesterol-asil-transferaza (L X A T ) 
fermenti ta’ sirida erkin xolesterin xolesteridga aylanadi.
6.3-jadval
L ip op ro tein lar tavsifi
Lipopro­
teinlar
turlari
X M
ZJPLP
Jli: <
O Z L P
?«tf'J 'i..'U i , 
JPLP
Z Y u L P
Tarkibi, %
Oqsillar
2 
•
" 10
i
22
50
FL
3
18
23
21
27
XS
2
7
8
8
4
XE
3
10
30
42
16
U A G
85
55
26
7
3
128

---

Kunksiya-
lari
O ziq- ovqat 
bilan 
tushadigan 
xolesterin 
va y o g ‘ 
kislotalarini 
ichakdan 
periferik 
to q im a
va jigarga 
tashish 
(ekzogen 
lipidiar)
Jigarda 
sintezlan- 
gan xoles­
terin, uch- 
atsilgliserol 
va fosfoli- 
pidlami 
periferik 
to'qim a- 
larga tashish 
(endogen 
lipidiar)
Jigarda 
sintezlan7 
gan xoles­
terin, uch- 
atsilgliserol 
va fosfoli- 
pidlami 
periferik 
to‘ qima- 
larga tashish 
(endogen 
lipidiar)
Jigarda 
sintezlan- 
gan xoles­
terin, uch- 
atsilgliserol 
va fosfoii- 
pidlami 
periferik 
to ‘ qima- 
larga tashish 
(endogen 
lipidiar)
Xolesterolni 
periferik 
to'qim a- 
1 ardan 
jigarga 
tashish.
Apoprotein
A vaC -II
donori
Hosil 
b o iis h jo y i
Ingichka 
ichak epi- 
teliysi
Jigar 
hujayra- lari
Qon
Qon (Z JP LP
va O Z L P )
Jigar hu- 
jayralari 
- Z Y u L P lar 
o'tmishdosh- 
lari
Zichlik, g/ 
ml
0,92-0,98
0,96-1.00
1.00-1.06
1.06-1,21
Boiakcha- 
lar dia- 
metri, run
75-1200
30-80
25-35
1 8-26
8-11
Asosiy
apolipo-
proteinlar
В -48, C-II,
E
B-100, C -II, 
E
B-100, E
B-100
A - l, C -II, E
* 
. 
Г1*-5
■
r. . • • •
- г . 
•' 
' 
.
Z Y u L P larning qon plazmasida yashash muddati 4 kunga teng 
va bu L P almashinuvi nefrotik sindromda, gipertriglitseridemiyada 
va uglevodlarga boy bodgan ovqat iste’ mol qilinganda tezlashadi.
ZYu LP vazifalari: to‘ qimalardan xolesterinni olib chiqib, ulaming 
to'planishiga y o ‘ l q o ‘ ymaydi; to‘ qimalaming Z PLPn i yutib olishiga 
qarshilik qiladi va shu bilan to‘ qimaga oz miqdorda xolesterin 
tushadi; qon tomiridagi triglitseridlar almashinuvida ishtirok etadi.
ZYu LP miqdori ortishi quyidagi holatlarda bo‘ ladi: ayollarda; 
estrogenlar ta’ sirida oshadi; jism oniy harakatchanlikda; alkogol 
iste’ mol qilinganda.
Z Y u LP miqdorining kamayishi quyidagi holatlarda bo‘ ladi: 
erkaklarda; progesteron ta’sirida; semizlikda; uglevodlarga boy
129

---

taomlar iste’ mol qilganda; qandli diabetda; chekishda.
Hujayra yuzasidagi retseptorlar lipoprotein oqsil fragmentlarini 
taniydi. Ichakdan lipidlar so‘ rilganda apolipoprotein C-II (apo C -II) 
saqlovchi X M lar limfatik sistemaga o ‘ tadi, so‘ ng qonga tushadi 
hamda ulami mushak va y o g ‘ to‘ qimalariga yetkazib beradi. Bu 
to ‘ qimalar kapillyarlarida hujayradan tashqari apo C-II bilan 
faollanadigan ferment lipoproteinlipaza triatsilglitserinlaming yog" 
kislotalari va glitseringacha gidrolizlaydi, ular to ‘ qima hujayralariga 
yutiladi. Mushaklarda energiya olish uchun y o g ' 
kislotalari 
oksidlanadi; y o g ‘ to'qimalarida ular yana qaytadan murakkab 
efirlarga aylanadi va triatsilglitserinlar holatida saqlanadi.
0 ‘ zining k o‘ pchilik triatsilglitserinlarini y o ‘ qotgan, lekin hali 
xolesterin va apolipoproteinlami saqlovchi, xilomikronlar qoldiqlari 
qon orqali jigarga boradi, u yerda endotsitoz jarayoni hamda 
apolipoprotein retseptorlari yordamida hujayra ichiga kiritiladi. Shu 
y o ‘ I bilan jiga r ichiga kiruvchi triatsilglitserinlar energiya hosil 
qilish uchun oksidlanishi yoki keton tanachalari hosil qilish uchun 
mahsulotlami hosil qilishi mumkin. A gar ovqatlanish ratsionida 
energiya manbayi yoki o'tmishdosh molekulalar sifatidayog‘ 
kislotalar miqdori ko‘ p b o ‘ lsa, jigarda ular triatsilglitserinlarga 
aylanadi, ular spetsifik apolipoproteinlar bilan ZJPLP tarkibiga 
kiritiladi. 
Qon 
bilan 
Z J P L P yo g‘ 
to ‘ qimalariga 
yetkaziladi, 
adipotsitlardatriatsilglitserinlar ajratiladi va lipid (y o g ‘ ) tomchilari 
sifatida to ‘ planadi.
Sutka davomida qondagi lipoproteidlar tarkibi o ‘ zgarib turadi. 
Absorbtiv davrda (ayniqsa y o g ‘ li ovqat iste’ mol qilinganda) qonda 
X M miqdori k o‘ payadi. U glevodga boy ovqat iste’ mol qilinganda 
ZJPLP hosil bo‘ ladi, chunki bu LPjigarda uglevodlardan sintezlangan 
y o g ia m i transport qiladi. Postabsorbtiv davrda qonda faqat Z P L P
va Z Y u LP bo‘ ladi, ulaming asosiy vazifasi xolesterolni transport 
qilishdir.