Sabirova rixsi abdukadirovna yuldashev nosirjon muxam edjanovich

6 -B O B
L I P I D L A R A L M A S H I N U V I
« L ip id ia r » term inining um um iy fiz ik xususiyati - g id rofob , y a ’ ni 
suvda erim aydigan, m oddalarni o kz ichiga oladi. Tuzilishi b o ‘ yicha 
ular turli turnan b o ‘ lib, um um iy k im y o v iy tuzilish belgilari y o vq. 
L ip id iar k im y o v iy tuzilishi va umum iy b iologik xususiyatlari 
o ‘ xshash m olekulalarni o ‘ z ichiga oigan sinflarga boMinadi.
O rganizm dagi lipidlarning asosiy qism ini energiya saqlovchi 
y o g T a r - triatsilglitserollar tashkil etadi. YogTar, asosan, teri osti 
y o g ‘ qavatida saqlanadi va issiqlikni saqlash, m exanik him oya 
vazifalarin i bajaradi.
F osfolip id la r — lipidlarning katta sinfi, am fifillik xususiyatini 
beruvchi fosfa t kislota q o ld ig T saqlaganligi uchun shunday nom ga 
ega. F osfolipid larn in g bu xususiyati membrana q o ‘ sh qavatining 
shakllanishi va ularga oq silla m in g botib turishida ahamiyatga ega.
Steroidlar, hayvonot olam ida xolesterol va uning unumlari 
sifatida nam oyon b o ‘ lib, turli-tuman va zifa la m i bajaradi. X o lesterol
---- m em branalarning muhim tarkibiy qism i va gidrotob qavat
xususiyatlarini boshqaruvchi molekuladir. X olesterol hosilalari (o t 
kislotalari) yogTa rn in g hazmlanishi uchun zarurdir. X olesteroldan 
sintezlanuvchi steroid gorm onlar energetik, suv-tuz almashinuvlari, 
jin s iy funksiyalam i boshqarishda qatnashadi. Steroid gorm onlardan 
tashqari lipidlarning k o ‘ pchilik unumlari boshqaruvchilik vazifalarini 
bajarib, ju da kam konsentratsiyalarda gorm onlar kabi ta sir etadi. 
Masalan, trom botsitfaollashtiruvchi om il — o ziga xos strukturali 
fo s fo lip id — 10’ 12M konsentratsiyada trombotsitlar agregatsiyasiga 
kuchli ta’ sir etadi; barcha turdagi hujayralarda ishlab chiqariladigan 
polien y o g ‘ kislotalari unumi b o ‘ lgan eykozanoidlar 10’ AM dan 
yuqori boMmagan konsentratsiyalarda turli b io lo g ik ta’ sirlarni 
vujudga keltiradi. Yuqorida keltirilgan m isollarga k o ‘ ra, lipidiar 
keng b io log ik ta’ sirga egadir.
110

---

Lipid iar organizm da muhim vazifalam i bajaradi:
1. 
Biom em branalam ing asosiy tarkibiy qism ini tashkil etadi.
2. 
B io lo g ik m embranalar o ‘ tkazuvchanligini ta m inlaydi.
3. 
N erv im pulslarini o ‘ tkazishda ishtirok etadi.
4. 
Hujayralararo kontaktni ta’ minlashda ishtirok etadi.
5. 
Organizm da energetik zaxira vazifasini o ‘ taydi.
6
. 
O rganizm ga y o g ‘ da eruvchi vitam inlarning tushishi va 
ularning o ‘ zlashtiriiishini ta’ m inlaydi.
Insonto'qim alaridaturlisinflipidlariningm iqdori keskin farqlanadi. 
Y o g ‘ to'qim asida y o g ‘ lar quruq o g ’ irlikning 75 % gacha boMadi. 
N e r v to ‘ qimasida lipidiar quruq o g ‘ irlikning 50 %  gacha b o ‘ lib, 
ularning asosiy qism ini fo sfo lip id va sfingom ielinlar (30 % ), 
xolesterol (10 % ), g a n g lio zid va serebrozidlar (7 % ) tashkil etadi. 
Jigarda lipidlarning um um iy m iqdori m e’ yorda 10-13 % dan 
ortmaydi.
Lipid iar 
alm ashinuvining 
buzilishi 
k o ‘ p 
kasalliklarning 
rivojlanishiga o lib keladi, lekin insonlar 
0
‘ rtasida ulardan keng 
tarqalgani ikkita - se m izlik va ateroskleroz.
Turli sin f lipidiar tuzilishi va funksiyalari b o ‘ yicha keskin 
farqlanadi. K o ‘ pchilik lipidiar tarkibida glitserol, xolesterol bilan 
murakkab efir b o g ‘ i orqali y o k i amid b o g ‘ i orqali aminospirt - 
sfingozin bilan b o g ‘ langan y o g ‘ kislotalar saqlaydi.