Sabirova rixsi abdukadirovna yuldashev nosirjon muxam edjanovich

213

---

7.4-jadval
L-am inokisIotalarning uglerod skeletini o ‘zgarishi
L-a m i n o kisl o ta 1 a r
glikogen
ketogen
glikogen va ketogen
Aianin
Leytsin
Izoleytsin
Arginin
Lizin
Asparagin
Fenilalanin
Sistein
Triptofan
G l utamin
Tirozin
Glitsin
Gistidin
4-gidroksiprolin
M etionin
Prolin
Serin
Treonin
Valin
Aminokislotalarning uglerod skeletlari aminog‘ruhi ajralgandan 
so‘ng quyidagi moddalarga aylanishi va Krebs siklida oksidlanishi 
mumkin: glitsin, alanin, leytsin, sistein, serin, treonin, lizin, triptofan 
— > atsetil-KoAga; fenilalanin va tirozin — > atsetil-KoA va 
fumaratga; izoleytsin —■> atsetil-KoA va suksinil-KoAga; arginin, 
gistidin, glutamin, glutamat, prolin — > a-ketoglutaratga; asparagin 
va aspartat — > oksaloatsetat hosil qilishi mumkin (7.10-rasm).
214

---

Leytsin
Lizin
Fenilalanin
Triptofan
Tirozin
Keton
tanachalar
&
lzositrat
Axginin
Glutamin
Gistidin
A tsetoatsetil-C oA
Ajtsetil-CoA|
f
!
r
Sitrat
Glutamate 
;
a-Ketoglutarat
\
Izoleytsin
Metionin
kislotalari 
Suksinil-CoA-«— Treonin
sikli 
-I
Suksinat
*
Fumarat-«—
if"
Malat
Izoleysin
Leytsin
Treonin
Triptofan
Prolin
Valin
Fenilalanin
Tirozin
Alanin
Sistein
Glitsin
Serin
Treonin
Triptofan
Asparagin
Aspartat
C =3
CH
Glyukogen
aminokislotalar
Ketogen
aminokislotalar
7.10- rasm. Aminokislotalar katabolizmi
Aminokislotalar ulaming asosiy degradatsiya mahsuloti bo‘yicha 
g ‘ruhlangan. Ba’zi aminokislotalar bir necha marotaba uchraydi, 
chunki ular uglerod skeletining qismlari turli oxirgi mahsulotlargacha 
parchalanadi.
Ulaming CO, va H 2 0 gacha parchalanishi natijasida ko‘p 
miqdorda energiya ajralib chiqadi. Aminokislotalami asetil-KoAga 
jigarda parchalanishi keton tanachalarining hosil bo‘lishiga olib 
keladi.
Transmetillanish reaksiyalari
Metionin — olting‘g ‘rt tutuvchi almashinib boMmaydigan 
aminokislota. Undan sistein va sistin hosil bo‘ladi. Bu 3 olting‘g ‘rt 
tutuvchi aminokislotalar oqsillar tarkibiga kiradi va ulaming 
gidrolizlanishida erkin holda ajraladi. Shu bilan birga metionin 
modda almashinuvi jarayonlarida katta ahamiyatga egadir. Bu uning 
tarkibidagi harakatchan metil g ‘ruhining bo‘lishi natijasidir. Bu metil 
g ‘mhi boshqa moddalarga transmetillanish yodi bilan oTib turishi 
mumkin. Metionil-tRNK translyatsiyaning initsiatsiya jarayonida
215

---

qatnashadi. Bu jarayonlarda metioninning o ‘zi emas balki uning faol 
hosilasi bo‘lib S-adenozilmetionin ishtirok etadi:
COOH
Metionin
S-Adenozilmetionin
H O 
a t f
p r
+
r
____
-S»
—
---------
M etio n in -ad en o zil-
transferaza
M etionin molekulasida metil g ‘mhi olting‘g ‘rt atomi bilan 
mustahkam bog‘Iangan, shu sababdan bir uglerodli fragmentning 
bevosita donori bo‘lib aminokislotaning faol shakli hisoblanadi.
M etioninning faollanish reaksiyasi. Metioninning faol shakii 
bo‘lib, S-adenozilmetionin (SAM) — aminokislotaning sulfon shakli 
hisoblanadi, u adenozin molekulasiga metionin birikishidan hosil 
bo‘ladi. Adenozin ATF gidrolizida hosil bo‘Iadi. Bu reaksiyani barcha 
turdagi hujayralarda mavjud boTgan metionin adenoziltransferaza 
fermenti katalizlaydi. -S+-CH3 stmkturasi SAMda — nostabil g ‘ruh, 
metil g ‘ruhining yuqori faolligini belgilaydi (shu sababdan “faol 
metionin» atamasi kiritilgan). Organizmdagi bu yagona reaksiya 
natijasida ATFning barcha uch fosfat qoldig‘i ajraladi. SAMdan 
metil g ‘ruhi ajralishi va uning akseptor-birikmaga o ‘tkazilishini 
metiltransferaza fermentlari katalizlaydi. Reaksiya natijasida SAM 
S-adenozilgomotsisteinga (SAG) aylanadi.
Transmetillanish reaksiyalariga misol sifatida kreatin sintezini 
keltiramiz. 
Kreatin 
mushaklarda 
energiyaga 
boy 
birikma- 
kreatinfosfat hosil qilish uchun zarurdir. Kreatin sintezi 2 bosqichda, 
3 aminokislota - arginin, glitsin va metionin ishtirokida boradi. 
Buyraklarda g ‘anidin- atsetat glitsinamidinotransferaza fermenti 
ta ’sirida hosil bo‘ladi: