Sabirova rixsi abdukadirovna yuldashev nosirjon muxam edjanovich

307

---

11.4 . nsulin v a glyukagon
Insulinning ochilishi va oTganilishi tarixi keng tarqalgan 
kasalliklardan biri — qandli diabetning sabablari, rivojlanish 
m exanizm lari va davolash yo ‘ llarini izlash bilan chambarchas 
bog‘liq. XIX asr oxirlarida hayvonlarda oshqozon osti bezi olib 
tashlangandan so‘ng giperglyukozem iya, glyukozuriya va diabetning 
boshqa belgilari paydo bo‘ lishi aniqlandi. 1900-yilda L. Y. Sobolev 
oshqozon osti bezi y o ‘ lini bog‘ lab, bez to‘qimasining ekzokrin 
qism ining atrofiyalanishi va pankreatik orolchalaming esa saqlanib 
qolishiga erishdi. Bunday holatda qandli diabet rivojlanmadi. Bu 
natijalarga hamda qandli diabet bilan kasallangan bemorlaming 
pankreatik orolchalarida o‘zgarishlar kuzatilishi faktiga asoslanib, 
Sobolev pankreatik orolchalar uglevodlar almashinuvini boshqarish 
uchun zarur degan xulosaga keldi. Kanadalik tadqiqotchilar Banting 
vaBest 1922-yildatozaholdaajratib olingan insulin preparatini qandli 
diabetni davolashda birinchi b o iib samarali qo‘ llashga erishishdi. 
1950-yillarda insulin strukturasi aniqlandi.
Insulin sintezi va sekretsiyasi. 
Insulin pankreatik orolchalaming 
p-hujayralarida hosil bo‘ ladi. Inson genomida insulin geni yagona 
nusxada mavjud. Bu genda 110 ta aminokislota qoldig‘ idan iborat 
preproinsulin kodlangan. Preproinsulin sintezlangan zahoti undan 
24 ta aminokislota qoldigT ajralib ketadi va proinsulin hosil bo‘ ladi. 
Proinsulinning insulinga aylanishi Goldji apparati va sekretor 
granulalarda sodir bo‘ ladi, bunda proinsulindan 31 ta aminokislota 
qoldig’ idan iborat C-peptid ajraladi. Shunday qilib, insulin sekretor 
granulalarda C-peptid bilan ekvim olyar miqdorda hosil b o iad i. 
Glyukoza insulin sekretsiyasini stim ullaydi. 11.6-rasmda ovqat 
iste’mol qilgandan keyin qondagi insulin konsentratsiyasining 
o‘zgarishi keltirilgan.
p-hujayralarda insulin sekretsiyasining stimullanishi bilan 
bir vaqtda a-hujayralarda glyukagon sekretsiyasi ingibirlanadi. 
Glyukagonning postabsorbtiv davrda qondagi konsentratsiyasi —
150 pg/ml; absorbtiv davrda esa — 70 pg/ml atrofida bo‘ ladi.
Insulinning qonda yarim yashash davri 3-10 minut, C-peptidniki 
esa taxminan 30 minutga teng. Qon jig a r orqali bir marta o‘tganida 
60 % gacha insulinni yo'qotadi. Buyraklarda 40 % insulin ushlab
308

---

qolinadi, bunda insulin avval filtrlanadi, keyin reabsorbsiyalanib 
proksimal kanalchalar hujayralarida parchalanadi.