Sabirova rixsi abdukadirovna yuldashev nosirjon muxam edjanovich

6.3-rasm. A b s o rb tiv d a v rd a adipotsitlarda y o g ‘ larning 
depolanishi
YogM ar biosintezining boshqarilishi
Sintezda ishtirok etuvchi asetil-K oA karboksilazaning jiga r va 
y o g ‘ to ‘ qimasida faolligi sitrat va izotsitrat miqdoriga b og‘ liq. 
Sitrat va izotsitrat ferment multikompleksini hosil qilishda ishtirok
134

---

etib, polimerlanish natijasida ipsimon shaklga kiradi va faollanadi. 
Hujayrada sitrat kamayishi y o g ‘ kislotalar sintezini pasaytiradi. 
Aksincha sitrat va izotsitrat ortib ketgan bo‘ lsa, yog" sintezini 
kuchaytiradi.
Izotsitratdegidrogenaza allosterik ferment b o iib , uning faolligi 
A T F miqdoriga bogTiq. A T F manfiy allosterik effektor b o‘ lib, fer- 
mentni ingibirlaydi, natijada sitrat va izotsitrat miqdori ko‘ payadi. 
Ular mitoxondriyalami tark etib, atsetil-KoA-karboksilazaga ta’sir 
etadi.
G o rm o n la r z a x ira d ag i triatsilglitserinlar faollanishini 
initsiatsiyalaydi
Neytral lipidlar adipotsitlarda va steroidlami sintezlovchi buyrak 
usti bezi, tuxumdon va urug‘ donlarda lipid tomchilari — markazida 
triatsilglitserin va sterin efirlari, atrofida fosfolipidlar monoqavati 
sifatida to'planadi. Bu tomchilaming yuzasi lipid tomchilarni 
chegaralovchi, ya’ ni lipidlaming bevaqt faollanishining oldini 
oluvchi perilipinlar (oqsillar oilachasi) bilan qoplangan. Metabolizm 
uchun energiyaga ehtiyoj tug‘ Uganda gormonlar ta’sirida y o g ‘ 
to'qimasidagi triatsilglitserinlar faollanadi (y o g ‘ tomchilaridan 
chiqadi) va to‘ qimalarga yetkaziladi (skelet mushagi, yurak va 
buyrakning po‘ stloq qismi), ularda y o g ‘ kislotalari energiya olinishi 
uchun oksidlanishi mumkin. Qonda glyukoza miqdori pasayganda 
sekretlangan adrenalin va glyukagon gormonlari y o g ‘ to ‘ qimasi 
plazmatik membranasidagi adenilatsiklaza fermentini faollaydi, u 
o ‘ z navbatida hujayra ichidagi ikkinchi messenjer — siklik A M F
hosil bo‘ lishiga olib keladi. sA M Fga bogMiq proteinkinaza perilipin 
A ni fosforillaydi, bundan keyin u gormonga sezuvchan lipazani lipid 
tomchisi ustiga o ‘ tishga majbur qiladi, u yerda u triatsilglitserinlami 
y o g ‘ kislota va glitseringacha gidrolizini boshlashi mumkin. Bundan 
tashqari, proteinkinaza gormonga sezgir lipazani fosforillaydi, uning 
faolligi ikki yoki uch marotaba ortadi, lekin y o g ‘ laming adrenalin 
ta’sirida 50 marotaba taollanishi birinchi navbatda perilipin 
fosforillanishi bilan b og’ liqdir. Perilipin genlarida nuqson b o‘ lgan 
hujayralar sAM F miqdorining ortishiga b og 'liq b oim ayd i; ulaming 
gormonga sezgir lipazasi lipid tomchilari bilan bog‘ lanmaydi.
Adipotsitlarda 
gormonga 
sezgir 
lipaza 
triatsilglitserinlami
135

---

gidrolizlagandan so'ng hosil boMgan y o g ‘ kislotalari (erkin y o g ‘ 
kislotalari, E Y o K ) y o g ‘ hujayralaridan qonga tushadi va u yerda 
qon zardobi albumini bilan bog‘ lanadi. Bu oqsil (M m 66000) 
qon zardobidagi oqsillaming deyarli yarmini tashkil etadi, oqsil 
molekulasining bir monomer birligiga 10 y o g ‘ kislotasini nokovalent 
bogMaydi. Bu eruvchan oqsil bilan b ogian gan erimaydigan 
y o g ‘ kislotalari to‘ qimalarga, masalan skelet mushaklari, yurak 
va buyrakning p o‘ stloq qismiga olib boriladi. Bu to ‘ qimalarda 
y o g ‘ kislotalari albumindan ajraladi va plazmatik membranadagi 
tashuvchilar yordamida hujayraning ichiga o ‘ zining energetik 
vazifasini bajarish uchun yetkaziladi.
Triatsilglitserinlardagi 95% ga yaqin biologik foydali energiya 
uchta uzun uglerodli y o g ‘ kislotalarida mujassamlangan; glitserin 
qo ld ig‘ iga esa faqat 5% to‘ g ‘ ri keladi. Lipaza ta'sirida hosil 
b o‘ lgan glitserin glitserinkinaza yordamida fosforillanadi, natijada 
hosil 
bo‘ luvchi 
glitserin-3-fosfat 
digidroksiatsetonfosfatgacha 
oksidlanadi. Glikolitik ferment— triozofosfatizomeraza bu birikmani 
glitseraldegid- 3-fosfatga aylantiradi, u esa glikoliz jarayonida 
oksidlanadi.