Sabirova rixsi abdukadirovna yuldashev nosirjon muxam edjanovich

6.6. Yog' to‘qim asida y o g ‘larn in g to‘ planishi va sarflanishi
Ba zan ovqat iste’ mol qilish oraliqlari judacho"zi!ib ketishi mumkin, 
shu sababdan organizmda energiya manbalarini depolash mexanizmlari 
ishlab chiqilgan. Y o g ia r — foydali va energiya depolanishining eng 
asosiy shaklidir. Organizmda glikogen zaxirasi 300 g dan oshmaydi 
va organizmni energiya bilan bir sutka davomida ta’ minlaydi. 
Depolangan yo g4 organizmni ochlikda uzoq davr (7-8 haftagacha) 
mobaynida energiya bilan ta’ minlashi mumkin. Y o g ‘ laming sintezi
131

---

absorbtiv davrda faollanadi va asosan y o g ' to'qimasi va jigarda sodir 
boMadi. Agarda y o g ‘ to'qimasi y o g ia r to'planadigan jo y bo‘ Isa, jigar 
ovqat tarkibida qabul qilinayotgan uglevodlaming ma’ lum qismini 
y o g ia rg a aylantiradi, ular qonga ZJPLP tarkibida ajratiladi va boshqa 
to ‘ qimalarga (birinchi navbatda y o g ‘ to'qimasiga) yetkazib beriladi. 
Yog'lam in g jigar va y o g ‘ to'qimasida sintezini insulin stimullaydi. 
Organizmning energiyaga bo'lgan ehtiyojini glyukoza ta’ minlay 
olmaganda yog'lam ing mobilizatsiyasi faollanadi: postabsorbtiv 
davrda, ochlikda vajismoniy ishda glyukagon, adrenalin, somatotropin 
gormonlari ta’sirida. Y o g ‘ kislotalari qonga tushadi va to'qimalarda 
energiya manbayi sifatida foydalaniladi.
6.7. Y o g ‘ larnin g y o g ‘ to'qim asi va jig a rd a sintezi
Jigar va y o g ‘ to'qimasida y o g 'la r sintezi absorbtiv davrda 
bo‘ ladi. Y o g 'la r sintezi uchun substratlar atsil-KoA va glitserol-
3-fosfat. Jigar va y o g ‘ to‘ qimasida y o g ‘ lar sintezi bir xil kechadi, 
faqat glitserol-3- fosfat hosil bo'lish yo'llari bilan farqlanadi.
Jigar va y o g ' to‘ qimasida y o g ‘ lar sintezi oraliq mahsulot-fosfatid 
kislota hosil bo'lishi orqali kechadi. Fosfatid kislota o ‘ tmishdoshi
— glitserol-3-fosfat jigarda ikki y o 'l orqali hosil bo‘ ladi:
g lik o liz oraliq metaboliti digidroksiatsetonfosfatni qaytarish
orqali;
• 
qondan jigarga tushayotgan erkin glitserolni (X M va ZJPLP 
y o g ia rig a L P L ta’ siri mahsuloti) glitserolkinaza ta’ sirida.
Y o g ‘ to'qimasida glitserolkinaza b oim aganligi sababli digid­
roksiatsetonfosfatni qaytarish glitserol-3-fosfat hosil qilishning 
yagona yo'lidir. Demak, y o g ‘ to'qimasida yog'lam ing sintezi faqat 
absorbtiv davrda, insulin orqali faollanadigan glyukozani tashuvchi 
oqsil GLYuT-4 yordamida glyukoza adipotsitlarga kirganda sodir 
bo'ladi va glikoliz y o ‘ lida parchalanadi.
Y o g ' to'qimasida yogTar sintezi uchun asosan X M va ZJPLP 
yogTari gidrolizida hosil bo'lgan y o g ' kislotalaridan foydalaniladi. 
Y o g ' kislotalari adipotsitlarga kiradi, K o A hosilalariga aylanadi 
va glitserol-3-fosfat bilan bogTanib awal lizofofatid kislota, keyin 
esa fosfatid kislotani hosil qiladi. Fosfatid kislota defosforillanish 
natijasida diatsilglitserolga aylanadi. u esa atsillanish natijasida
132

---

Iriatsilglitserolni hosil qiladi.
Qondan adipotsitlarga tushuvchi y o g ‘ kislotalardan tashqari 
bu 
hujayralarda 
y o g 4 
kislotalar 
glyukozaning 
parchalanish 
mahsulotlaridan ham sintezlanadi. Adipotsitlarda y o g ‘ kislotalari 
sintezini ta’ minlash uchun glyukoza parchalanishi ikki y o ‘ l bilan 
boradi: glitserol-3-fosfat va atsetil-KoA hosil boMishini ta’ minlovchi 
glikoliz va y o g ‘ kislotalar sintezi reaksiyalarida vodorod donori 
bodgan N A D F H hosil bo‘ lishini ta’ minlovchi pentozofosfat 
y o ‘ lining oksidlanishli reaksiyalari.
Adipotsitlarda y o g ‘ molekulalari suv saqlamaydigan katta y o g ‘ 
tomchilarini hosil qiladi.