Sabirova rixsi abdukadirovna yuldashev nosirjon muxam edjanovich

3.3. M itoxondrivaning tuzilishi va bioiogik ahamivati
M itoxondriya deyarli barcha eukariotik hujayralarning sitoplaz- 
masida joylashgan granulyar yoki ipsimon, o ‘z-o‘zidan ko‘payuvchi 
organelladir 
(3.1-rasm). 
M itoxondriyalar 
hujayralarning 
sitoplazmasida joylashgan b o ‘lib. ularning nafas olish va energetik 
markazidir.
48

---

ATF-sintaza
3.1-rasm. Mitoxondriyaning sxematik tuzilishi
Ilk marotaba mitoxondriya 1850-yili mushak hujayralari ichida 
granulalar shaklida aniqlangan. Ulaming hujayradagi soni organizm 
turi va hujayraning tabiatiga bogdiq bo‘lib, doimiy bo‘lmaydi. Agar 
hujayraning energiyagatalabi yuqori bo'lsa, mitoxondriyalarsoni ham 
ko pbo‘ladi,masalanjigarhujayrasidataxminan lOOOtamitoxondriya 
mavjud. Faolligi pastroq bodgan hujayralarda mitoxondriyalar soni 
ham kamroq. Mitoxondriyalaming hajmi va shakli turli xil - spiral, 
dumaloq, cho‘zilgan, kosa yoki hatto shoxlangan shaklda ham bo‘ 
lishi mumkin. Faolligi yuqori b o ig a n hujayralarda, ular yirikroq 
bo‘ladi. Mitoxondriyalaming uzunligi 1,5-10 mkm va kengligi 0,25- 
1,00 mkm atrofida, lekin ulaming diametri 1 mkmdan oshmaydi.
Mitoxondriyalar o ‘z shakllarini o ‘zgartirishi, ba’zilari hujayraning 
eng faol qismlariga ko‘chishi mumkin. Bu harakat hujayraning ATFga 
bo‘lgan ehtiyoji oshgan joylarda ko‘p miqdorda mitoxondriyalami 
to‘plash imkonini beradi. Boshqa holatlarda mitoxondriyalaming 
holati, masalan, uchuvchan hasharotlaming mushaklarida deyarli 
doimiy bo‘ladi.
H ar bir mitoxondriya ikki membranadan tashkil topgan: ichki 
va tashqi. Tashqi va ichki membranalar orasida membranalararo 
bo‘shliq mavjud. Ichki membrana uning yuzasini sezilarli darajada 
oshiradigan, nafas olish zanjirining tarkibiy qismlari joylashgan, krista
49

---

deb ataladigan ko'plab qatlamlar hosil qiladi. Ichki mitoxondrial 
membrana orqali ADF va ATF ning faol tashilishi amalga oshiriladi. 
M itoxondrial matriksda Krebs siklida ishtirok etadigan ko‘pchilik 
fermentlar joylashgan va yog‘ kislotalarining oksidlanishi kechadi. 
Bu yerda mitoxondrial DNK, RNK va 70S-ribosomalar mavjud.
B uyerda asosiy energetikjarayonlar sodirbo‘ladi v ato ‘qimalaming 
nafas fermentlari joylashgan. M atriksning 50%i proteindan iborat va 
u yerda uch karbon kislotalari sikli, y og‘ kislotalaming p-oksidlanishi, 
keto kislotalarining oksidlanishli dekarboksillanishi kabi oksidlanish 
jarayonlari sodir bo‘ladi.