Sabirova rixsi abdukadirovna yuldashev nosirjon muxam edjanovich

314

---

(ZJPLP)
11.12-rasm.
A bsorbtiv d avrd a jig a r va yog‘ toAqimasida 
yog‘ la r va glyukozaning sintezi
M iya hujayralari va boshqa insulinga bog‘ Iiq bo‘ lmagan 
hujayralar glitserin va aminokislotalardan jigarda hosil bo‘ lgan 
glyukoza hisobiga energiya bilan ta’minlanadi. M a’ lum vaqtdan 
keyin m iya hujayralari ham keton tanachalaridan foydalanishga 
moslashadi.
Energiya manbayi bo‘ lgan asosiy moddalarning almashinuvi 
ko‘pgina boshqa gormonlarga ham bog‘ Iiq. Xususan, somatotropin 
glyukozani mushak va yo g ‘ hujayralariga kirishini stim ullaydi, lekin 
insulindan farqli ravishda jigard a glyukoneogenezni faollashtiradi. 
Somatotropin insulin va glyukagon sekretsiyasini stimullasa, 
somatostatin ingibirlaydi. Androgen va tiroksin glyukozaning oksid- 
lanishi va oqsillar sintezini kuchaytiradi. Bu gormonlaming o‘sish 
va morfogenez bilan bog‘liq anabolik jarayonlam i boshqarishdagi 
funk- siyasi asosiy bo‘ lib, uglevodlar. yogTar va aminokislotalar 
energiya almashinuviga ta’siri ikkilamchi hisoblanadi.
315

---

11.5. O chlik d avrid a m oddalar alm ashinuvida kuzatiladigan
o^ g arish lar
Ochlik chala (ovqatga yolchim aslik) va to'liq bo‘ lishi mumkin. 
Chala ochlikning asosiy patologik belgilari oqsil yetishm asligi bilan 
b o g iiq bo‘ ladi.
Ushbu bo‘ lim da to‘ liq ochlik vaqtida ro‘y beradigan biokim yoviy 
o‘zgarishlar tahlil qilinadi. Bulami ovqatlanish maromining odatdan 
tashqari, favqulodda buzilishi deb hisoblash mumkin.
Falokatlar va tabiiy ofatlar vaqtida yuz beradigan holatlami 
hisobga olmaganda, to‘ liq ochlik aksariyat hollarda hazm y o ‘ lining 
kasalliklari tufayli ovqat isteTnol qila olmaslik bilan, shuningdek, 
bemoming ovqatdan bosh tortishiga sabab bo‘ ladigan ruhiy 
kasalliklarga bog‘ liq bo‘ ladi. Bundan tashqari, ba’zi kasalliklam i 
odamni to‘ !a och qoldirish yo ‘ li bilan davolanadi.
To‘ liq ochlikda moddalar almashinuvida ro‘y beradigan 
o‘zgarishlam ing uch fazasini ajratish mumkin:
Birinchi faza
taxminan bir sutka davom etadi. Bu vaqt ichida 
glikogen zaxiralari tugaydi; qondagi insulin konsentratsiyasi ovqat 
hazmlanish davridagiga qaraganda 10 - 15 baravar pasayadi, 
glyukagon bilan kortizol konsentratsiyasi esa ortadi. Gormonal status 
o‘zgarib, idora etishning hujayra ichi mexanizmlari ishga tushishi 
natijasida y o g ‘ lam ing safarbar b o iish tezligi va aminokislotalar 
bilan glitserindan glyukoza hosil boMish (glyukoneogenez) tezligi 
ortib boradi. Shunga qaramasdan, qondagi glyukoza konsentratsiyasi 
m e’yom ing pastki chegaralarigacha kam ayadi (60 mg/dl ga yaqin) 
va ochlikning keyingi davrlarida ham shu darajada ushlab turiladi 
(glyukoneogenez hisobiga).
Ikkinchi faza
bir hafta atrofida davom etadi. YogTaming safarbar 
bo‘ lishi davom etib, qondagi yo g‘ kislotalari konsentratsiyasi ikki 
barobar ko‘payadi. Jigarda keton tanachalari sintezi va ulam ing qon­
dagi konsentratsiyasi ortadi. Natijada atsetosirka kislotasi nofermen- 
tativ y o i bilan dekarboksillanib, atseton hosil bo‘ la boshlaydi: