Sabirov B. A. Mashinasozlik texnologiyasi asoslari fanidan

Ishlab chiqarish xatoliklari. Sistemali va tasodifiy xatoliklar.

Yuqorida ko’rib chiqilgan detalning aniqligiga ta’sir etuvchi asosiy omillar ishlab chiqarish xatoliklarining manbai hisoblanadi.
Metal kesish dastgohining noaniqligi natijasida hosil bo’luvchi xatolik uning geometrik xatoligi deb yuritiladi. Dastgohning geometrik xatoligi asosan uning detallari, yig’ma birikmalarini noto’g’ri tayyorlanganligi va yig’ish jarayonida yo’l qo’yilgan xatoliklar oqibatida vujudga keladi.

Bu xatoliklarni kattaligi dastgohning aniqlik normalari ГОСТ bo’yicha belgilanadi. Masalan: tokarlik va frezalash dastgohlari shpindellarining radial tepishi 0,01- 0,015 mm dan oshmasligi kerak. Tokarlik va randalash dastgohlarining yo’naltiruvchilari to’g’ri chiziqli va paralellik bo’yicha xatoliklari 1000 mm esa 0,05-0,08 mm dan oshmasligi kerak.
Dastgohning ishlash jarayonida uning detallari yemirilishi sababli xatoliklar vujudga
keladi.

Kesuvchi va yordamchi asboblarni hamda moslamalarni tayyorlash aniqligi ularni

vaqt birligi ichida yemirilishi. Kesuvchi va yordamchi asboblarni tayyorlash aniqligi detallarga mexanik ishlov berish berish aniqligiga ta’sir ko’rsatadi. Mashina detallari kabi kesuvchi va yordamchi asboblar ham absolyut aniq qilib tayyorlanadi. Ishlov berish jarayonida ularning xatoliklari u yoki bu ko’rinishda detalga ko’chib o’tadi. Bundan tashqari, ishlov berish jarayonida ular yemiriladi va natijada xatolik ortib boradi. Bu esa yemirilish natijasida dastgoh detallariga nisbatan kesuvchi asbobni ta’siri yuqori ekanligini bildiradi.
Kesuvchi asbobning o’lchamlari yemirilishi natijasida hosil bo’luvchi xatoliklar hisobi. Kesuvchi asbobning kesish yo’liga bog’liqligi uning o’lchami yemirilishi orqali ifodalanadi. Bu o’z navbatida 1000 m yo’l hisobiga keltiriladi va keltirilgan o’lchamli yemirilish K orqali aniqlanadi.
Yo’nishda kesish yo’li L, m da quyidagicha aniqlanadi:

L = v  t
₌ Dl
^ас 1000S
, m (3.1)

bu yerda: D - ishlov berilayotgan yuza diametri, mm; l - ishlov berilayotgan yuza uzunligi, mm; S - uzatishlar miqdori, mm/ayl.
Bitta partiyadagi n detallarga ishlov berilsa, u holda umumiy yo’l L_N=LN. Kesuvchi asbobni moslashishi uchun dastlabki yemirilish yo’lini 1000 m deb olsak,

 L = L_N
+ 1000 , m (3.2)

normativlardan foydalanib keltirilgan yemirilish K ni qabul qilsak, u holda umumiy yemirilish E_R
Е = ^{ L} K bo’ladi. (3.3)
^Р 1000