Sabirov B. A. Mashinasozlik texnologiyasi asoslari fanidan

Texnologik bazalar O’rnatish va o’lchov bazalariga bo’linadi. O’rnatish bazasi deb Detalning ishlov berish uchun dastgohga yoki kesuvi asbobga nisbatan O’rnatishda foydalanilgan yuzaga aytiladi. O’rnatish bazasi sifatida ishlov berilgan va ishlov berilmagan yuzalar qo’llaniladi. Mexanik ishlov berilmagan yuza qora, ishlov berilgani esa toza baza deb yuritiladi.
O’rnatish bazalari asosiy va yordamchi bo’ladi. Asosiy O’rnatish bazasi deb Detalning ishlov berish jarayonida urnaydigan va boshqa yuzalar bilan tutash hamda tutash yuzalar bilan yig’ilgan mashinada birgalikda xizmat bajaruvchi detallar yuzasiga aytiladi. Masalan, tishli gildirakni markaziy teshigi.
Yordamchi O’rnatish bazasi deb faqatgina detalga ishlov berish jarayonida O’rnatish yuzasi bo’lib xizmat qiladigan va uni boshqa yuzalari bilan birgalikda yig’ilgan mashina ish bajarmaydigan yuzasiga aytiladi. Bunday yuzalar sun’iy O’rnatish bazasi ham deb yuritiladi. Mexanik ishlov berishda uz vazifasini bajargandan so’ng bu yuzalar kirkib yuboriladi.
O’lchov bazasi deb Detalning boshqa yuzasini joylashishini ifodalovchi o’lcham uchun o’lchov boshi bo’lib xizmat qiluvchi yuzaga aytiladi.
Yig’ish bazasi deb - detalning yig’ilgan mashinada boshqa detallarga nisbatan holatini belgilovchi yuzasiga (yuzalar, chiziqlar, nuqtalar yig’indisi) aytiladi.

2.1-rasm. Bazalar va ularni ko’rinishlari.

a - shesternyalarning asosiy bazalari I, II, III; b – shponkali valning yordamchi bazalari I, II, III, 1-kushiladigan detal; v – detalning o’lchov bazasi A; g – juft yunaltiruvchi baza I; d – juft tayanch baza I; 1- detal: e – O’rnatish aniq (ayon) baza I, yunaltiruvchi kurinmas baza II, zagotovkaning tayanch kurinmas bazasi III, 1…6 – tayanch nuqtalar, 7 – zagotovka, 8 – uzi markazlovchi iskanja kiskichlari.
Konstruktiv (tuzilishni ifodalovchi) baza deb konstruksiyani (tuzilmani) ishlab chikishda boshqa detallarni o’lchamlarini va holatlarini belgilovchi yuzasiga (yuzalar, chiziqlar, nuqtalar yig’indisi) aytiladi. Konstruktiv yuza real, agarda u material yuzani ifodalasa, yoki geometrik, agarda u geometrik ukdan iborat bo’lsa, ko’rinishda bo’ladi.
Bazalarning erkinlik darajasini yo’qotish bo’yicha quyidagi ko’rinishlari bo’lishi mumkin.