S yunusov, Z. Abdiyev

 
№1 - AMALIY MASHG„ULOT 
ILITILGAN YER ASOSIY TURLARINING TAVSIFI 
 
Topshiriq.
O„zbekistonda keng tarqalgan ilitilgan yer turlari 
bilan tanishish, ularni birini ikkinchisidan ajrata bilishni o„rganish, 
ilitilgan yer turlari klassifikatsiyasini o„zlashtirish, arkasimon (yarim 
yoysimon) sinchli kichik hajmli tonnel tipidagi plyonkali qurilmalar 
tuzilishini chizish. 
Uslubiy ko‘rsatmalar
. Mashg„ulot institut va kollejga yaqin 
joylashgan, ilitilgan yer turlari mavjud bo„lgan, shu jumladan kichik 
hajmli plyonkali tonnel tipidagi qurilmasi bo„lgan fermer yoki o„quv 
xo„jaliklarida o„tkazilishi maqsadga muvofiqdir. Agar bunday imko-
niyat bo„lmasa, mashg„ulot himoyalangan yer sabzavotchiligi xona-
sida maketlar, plakatlar, diafilmlar, kompyuter tasvirlari va boshqa 
o„quv-uslubiy qo„llanmalardan foydalanib o„tkaziladi. 
Mashg„ulotlar ilitilgan yerlarning haqiqiy turlari ustida 
o„tkazilsa ularning katta-kichikligini o„lchash bilan, soni esa hisob-
lash yo„li bilan aniqlanadi. 

---

Mashg„ulot o„tkazilayotganida talabalar 3-5 kishidan iborat 
kichik guruhlarga bo„linadi. Kichik guruhlar bir guruhga mansub 
bo„lgan ilitilgan yer turi ustida ishlaydilar. Ma‟lum guruhdagi 
ilitilgan yer turi bilan tanishib, rasmini chizib bo„lganidan so„ng, 
zvenolar boshqa turidagi ilitilgan yerlarga o„tadilar. 
Ishni bajarish tartibi
. Talabalar nazariy kursdan olgan bilimlari 
ma‟lumotli (spravochnik) adabiyotlardan foydalanib va ilitilgan yer 
turlarining haqiqiy yoki ularni maketlarini ko„rib, ular o„zlarining 
ish daftarlarida quyidagi BLITS SO„ROVlarga javob beradilar: 
1.
Parnik va ilitilgan yerlarda qanday umumiylik va farqlanadi-
gan belgilari bor? 
2.
Ilitilgan yer turlari klassifikatsiyasi qanday? 
3.
Isitiladigan usti yopilmagan ilitilgan yer turlarini va nur 
o„tkazadigan individual yopqichlarni qaysilarini bilasiz? 
4.
Sinchsiz tonnelli qurilmalar qanday bo„ladi? 
5.
Sinchli chodirsimon yopqich arkasimondan (tonnelsimon) 
nimasi bilan farq qiladi? 
Har bir talaba bu savollarga javob berganidan so„ng o„z ish 
daftariga quyidagi ilitilgan yer turlarining o„lchamlarini ko„rsatib 
rasmini chizadi: 1) sinchsiz o„rkach ko„rinishidagi qurilma, ko„n-
dalang kesimi; 2) sovuq yoki iliq ko„chatxona (ko„ndalang kesimi); 
3) kichik hajmli arkasimon sinchli plyonkali tonnel qurilma (bo„yi 
va ko„ndalang kesimi). 
Talabalar ilitilgan yerlarning ayrim turlari rasmini chizib bo„l-
ganlaridan so„ng kichik hajmli plyonkali tonnel qurilmaning quyida-
gi shaklda tavsifini tuzadilar (7-jadval). 
Talabalar materiallarga bo„lgan talabni hisoblab aniqlaydilar 
yoki Ma‟lumotli (spravochnik) dan oladilar. Talaba ko„rsatilgan 
savollarni barchasiga javob bergan bo„lsa, tonnel qurilmasining har 
xil turlarini rasmini chizib va xarakteristikasini yozib bersa, ish 
bajarilgan deb hisoblanadi. 
Material va jihozlar.
1. Ilitilgan yerlarning kichik hajmli turlari 
bo„lgan xo„jalik. 2. Ma‟lumotli (spravochnik) adabiyotlar. 3. Ilitil-
gan yer turlarining maketlari, plakatlar, rasmlar, shakllar, diafilmlar. 
4. Ruletka, shtangensirkul, chizg„ichlar. 5. Kompyuter tasviri va 
ma‟lumotlari. 

---