S yunusov, Z. Abdiyev

42-javdal 
Ko„chat yetishtirish uchun oziqali kubik va tuvakchalar tayyorlash 
uchun tuproq aralashmasi tarkibi 
(Shuvalov Yu. bo‘yicha, 2001)
Tuproq 
arashmasini 
tarkibi 
Tuproq aralashmasini turli variantlar uchun 
qo„shiladigan aralashmalar nisbati, hajmiga bo„lish 
hisobida 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
10 
Torf (pastki) 
6 
5 
5 
6 
6 
7,5 7,5 
5 
– 
– 
Chirindi 
2 
– 
– 
– 
2 
– 
– 
3 
4,5 
– 
Chim tuproq 
1 
– 
– 
– 1,5 – 
2 
1 
5 
5 
Mol go„ngi 
1 
1 
3 
1 
0,5 0,5 0,5 
1 
0,5 0,5 
Ot go„ngi 
– 
– 
– 
– 
– 
2 
– 
– 
– 4,5 
Daraxt qirindisi 
– 
1 
– 
2 
– 
– 
– 
– 
– 
– 
Tuvakli hamda tuvaksiz ko„chat o„stirishda 1 m
2
aralashmaga 
quyidagi miqdor-da mineral o„g„itlar qo„shiladi (kg da): bodring 
uchun – superfosfata – 1,0-1,5, mochevina – 0,6-0,7 yoki ammiakli 
selitra – 0,8-1,0, kaliy xlor kaliy sulfat – 0,5-1,0, magniy sulfat – 
0,2-0,3, pomidor, qalampir va baqlajon uchun: superfosfat – 3,0-4,0, 
mochevina – 0,7-1,0 yoki ammiakli selitra – 1,0-1,5, kaliy xlorid 
yoki kaliy sulfat – 1,0-1,5, magniy sulfat – 0,3-0,4, oqboshli va gul 
karamlar uchun: superfosfat – 2,0-2,5, mochevina – 1,0-1,5 yoki am-
miakli selitra – 1,8-2,0, kaliy xlorid yoki kaliy sulfat – 0,6-0,8, mag-
niy sulfat – 0,2-0,3. 
O„zbekistonda sabzavot ekinlarini yetishtirish muddatlari va 
texnologiyasiga qarab ko„chatlari erta yetiladigan (erta yetiladigan 
oddiy va gul karam, erta yetiladigan pomidor), o„rtagi (o„rtagi 
karam, bodring, poliz ekinlari, o„rtagi pomidor, qalampir, baqlajon), 
kechki (kechki karam, pomidorni ertapishar navlari takroriy ekin 

---

uchun) bo„ladi. Erta yetiladigan ko„chatlarni issiq parniklarda va 
isitiladigan issiqxonalarda; o„rtagilari – yarim issiq parniklarda, 
isitilmaydigan va xatarli vaziyatlarda qo„shimcha isitish vositalari 
bilan ta‟minlangan plyonkali issiqxonalarda; kechkilari – ochiq 
egatlarda yetishtirib olinadi. 
Yetishtirish muddatlari va texnologiyasiga qarab sabzavot 
ekinlarini ko„chatlarini quyidagi guruhga joylashtirish mumkin: a) 
tuvakli usulda pikirovkasiz o„stiriladigan ko„chat yetishtirish 
muddati 25-35 kun bo„lganlar – bodring, qovun, tarvuz, qovoq, 
qovoqcha, patisson, jo„xori, fasol; b) tuvakchali usulda pikirovka 
qilishga moyil bo„lgan ko„chat yetishtirish muddati 50-70 kun 
bshlganlar – pomidor, qalampir, baqlajon, fizalis, oqboshli va gul 
karamlar. 
Issiqxonalarda oziqali kubiklarni tayyorlashda aralashmaga 
yopishtiruvchi modda sifatida 5% suyuq mol go„ngi qo„shiladi. 
Urug„ ekilgan yoki pikirovka qilingan tuvakli ko„chatlarni joy-
lashtirib chiqilgandan so„ng, tuvakchalarni orasi o„zini tayyorlashda 
ishlatilgan aralashma bilan to„ldiriladi. 
Ilgarilash va ko„chatlarni tannarxiga urug„ ekilgandan boshlab 
uni unib chiqishigacha o„tgan vaqtni qisqartirish ta‟sir etadi. 
Shuning uchun urug„larni namlash, undirib olish va chiniqtirish 
usullaridan keng foydalaniladi. Chiniqtirish, ko„chatlarni ochiq 
ko„chatxonalarda va plyonkali inshootlarda yetishtirilganda ayniqsa, 
samaralidir. Urug„larni dastlab yirik va o„rtacha fraksiyalarga ajratib 
saralanadi, 15-20% maydalari chiqitga chiqariladi. Saralangandan 
so„ng ular zararkunanda va zamburug„ sporalariga qarshi qizdiriladi. 
Buning uchun 25-35°S haroratda bir sutka davomida yaxshilab 
quritilgan karam, bodring va pomidor urug„larini 3-3,5 soat 
davomida 50-55°S da qizdiriladi. Agarda urug„lar yuzida kasallik 
qo„zg„atuvchi va zararkunandalar bo„lmasa ekiladigan urug„lar qiz-
dirilmaydi, ammo kasalliklarga chalinishi oldini olish uchun ularni 
zararsizlantiruvchi moddalar bilan ishlanadi. 
Virusli infeksiyaga qarshi bodring va pomidor urug„lariga ikki 
muddatda termik ishlov beriladi, u himoyalangan yerlarga ko„chat-
larni tayyorlashda izohlangan. 

---

Ekiladigan maydon hajmiga ko„ra urug„larni ekish qo„lda yoki 
ekish seyalkalar yordamida bajariladi. Maysazorga urug„lar sochma 
yoki qatorlab qo„lda ekiladi. Qatorlab ekilganda tuproq tekislanadi 
va bir oz zichlanadi, so„ng planka (yog„ochli) marker (xashkash) 
bilan chuqurligi 1-1,5 sm li jo„yaklar olinadi. Bu jo„yaklarga bir-
biridan 0,5-1 sm oraliqda urug„lar terib chiqiladi. Urug„larning usti 
mayda oziq aralashmani g„alvir orqali o„tkazib 0,5-1 sm qalinlikda 
ko„miladi. Marker izlariga ekilganda urug„larni xaskashning orqa 
tomoni bilan ko„mish mumkin. 
Ochiq yerga ko„chatlarni yetishtirishda urug„larni ekish 
muddatlari uni dalaga o„tkazish muddatlari, etirishtirish davomiyligi 
va foydalaniladigan inshootlarning turlariga ko„ra aniqlanadi. 
Plyonkali issiqxonalarda yetishtirish davomiyligi qisqaroq bo„lgan-
ligi tufayli urug„ ekishni oynavand issiqxona va parnikga nisbatan 
10-12 kun kechroq boshlaydilar. Urug„ni ekish me‟yorlari ularni 
yirikligi, o„simliklarni oziqlanish maydoni va ko„chatlarni 
yetishtirish usullariga bog„liq (43-jadval).