S. Y. Yusupov, sh. R. Gulomov, N. B. Nasrullayev

Keng 
uzatishli 
nazorat. 
Radioeshittirishda 
muhim 
rol 
о‗ynaydi. Misol uchun, 1997 yilda Yaponiyada televizion reklamalarni 
tarqatish haqida janjal kelib chiqdi. Reklama beruvchilar televizion 
stansiyalarda efirga uzatilmagan reklamalarni namoyish etish uchun pul 
tо‗lashdi. Bu reklama beuvchining aldovi 20 yildan kо‗proq vaqt davom 
etdi, chunki reklama uzatishni boshqaruv tizimlari mavjud emas edi. 
Eshittirishni boshqarishning ikkita asosiy turini kо‗rib chiqaylik: 
passiv va faol nazorat qilish tizimlari: 

Faol nazorat qilish tizimlari axborot tarkibi bilan birga 
eshittiriluvchi ma‘lumotning mutanosibligini tekshiradi; 

Passiv boshqaruv tizimlari dasturlarning mazmunini aniqlash 
yo‗li bilan amalga oshiriladi. 
Keling, ushbu ikki turdagi farqlarni tahlil qilaylik. Passiv 
boshqaruv tizimlarida kompyuter efirni boshqarish jarayonini amalga 
oshiradi. Ushbu jarayon davomida olingan taniqli telekо‗rsatuvlar, 
filmlar, qо‗shiqlar va h.klarni о‗z ichiga olgan signallarni ma‘lumotlar 
bazasi bilan taqqoslash mumkin. Agar о‗xshashlik topilsa, ma‘lumot 
(film, reklama, va hokazo) identifikatsiyalanadi va efirga uzatiladi. 
Passiv boshqaruv tizimlari о‗zlarining kamchiliklariga ega. 
Kompyuterning kiruvchi signal va ma‘lumotlar bazasi о‗rtasidagi 

---

130 
о‗xshashlikni aniqlash jarayoni ahamiyatsiz emas. Shuni ta‘kidlash 
joizki, uzatishning о‗zi uni yomonlashtirishi mumkin. Shuning uchun 
bunday monitoring tizimi uzatish va ma‘lumotlar bazasi о‗rtasidagi aniq 
moslikni aniqlay olmaydi. Ma‘lumotlar bazasida qidirish jarayonini izga 
solish amalga oshsa ham, katta hajm tufayli uni saqlash va boshqarish 
qimmatga tushishi mumkin. Ta‘kidlash joizki, kompaniyalar yetarlicha 
aniq tan olinmaganligi sababli passiv boshqaruv tizimlaridan 
foydalanmaydi. Endi passiv tizimlarga qaraganda amalga oshirish oson 
bо‗lgan faol nazorat qilish tizimlarini kо‗rib chiqing. Ushbu usulda 
kompyuter identifikatsiya ma‘lumotlarini tarkib bilan birga uzatadi, 
bunday boshqaruv tizimini qо‗llash uchun identifikatsiya ma‘lumotlari 
uzatilgan signalning alohida maydoniga joylashtiriladi. Ushbu usulda 
ham kamchiliklar mavjud. Masalan, signalga qо‗shimcha ma‘lumotlar 
qо‗shganda, uning formatini analogdan raqamligacha о‗tishga dosh 
bermasligi mumkin. Ushbu о‗zgartirishlar ularni amalga oshiradigan 
maxsus apparatni talab qiladi. Ushbu muammoni hal qilish uchun 
identifikatsiya ma‘lumotlarini kodlashning muqobil usuli mavjud - bu 
suv belgilaridir. Ular translyatsiya segmentini ishlatmasdan tarkib ichida 
bо‗lishi mumkin. Ushbu usulning muhim afzalligi shundaki, suv 
belgilari analog va raqamli translyatsiyalarni о‗z ichiga oladigan uzatish 
uskunalari bilan tо‗liq mos keladi. Shu bilan birga, bu uslubning о‗z 
kamchiliklari ham bor. Suv belgisini qо‗llash qо‗shimcha ma‘lumotlarni 
joylashtirishdan kо‗ra murakkabroqdir. Bundan tashqari, filtrlar 
uzatilgan ma‘lumotlarning sifatiga ta‘sir qilishi mumkin, masalan, audio 
yoki video ma‘lumotlarining sifati yomonlashishiga olib kelishi mumkin.