S. Y. Yusupov, sh. R. Gulomov, N. B. Nasrullayev

Turg‗un konteynerda 
о‗lchovlar va xususiyatlar oldindan 
ma‘lum. Bu ma‘lumotlarning eng yaxshi tarzda joylashtirilishiga imkon 
beradi. 
Konteyner tanlangan, tasodifiy 
yoki belgilangan bо‗lishi 
mumkin. Tanlangan konteyner joylangan xabarga bog‗liq va cheklangan 
holda uning funksiyasi hisoblanadi. Bu konteyner turi steganografikaga 
xosdir. Konteynerni taqdim etuvchi shaxs yashirin yozishmalarning 
mavjudligidan shubha ostiga qо‗yishi va uni oldini olishni xohlagan payt 
belgilangan konteyner paydo bо‗lishi mumkin. Amaliyotda kо‗pincha 
tasodifiy konteyner bilan kо‗proq duch kelinadi. 
RSB uch turda bо‗lishi mumkin: 
baquvvat, nozik va yarim nozik 
(semifragile).
Baquvvatlik deganda 
bu tizimda turli ta‘sirlarga nisbatan katta 
chidamlilikka ega bо‗lish nazarda tutilgan. 
Nozik RSB 
tо‗ldirilgan konteynerning yengil о‗zgarishi bilan yо‗q 
qilinadi. Ular signallarni tasdiqlashda foydalaniladi. Elektron raqamli 
imzo vositalaridan farqi shundaki, nozik ESB tarkibni о‗zgartirishga 
ruxsat beradi. Bu multimediali axborotni muhofaza qilishda muhimdir, 
chunki qonuniy foydalanuvchi, masalan, rasmni siqishni xohlashi 
mumkin. Yana bir farq shundaki, nozik RSBlar konteyner 
о‗zgartirilishining asl holatidan tashqari, bu о‗zgarishning turi va 
joylashuvini ham aks ettirishi kerak. 
Yarim 
nozik 
RSBlar 
ba‘zi ta‘sirlarga 
nisbatan barqaror 
va boshqalarga nisbatan beqaror. Odatda, barcha RSBlar ushbu turga 
bog‗liq bо‗lishi mumkin. Shu bilan birga, yarim nozik raqamli shiftlar 
muayyan turdagi operatsiyalarga nisbatan beqaror bо‗lishi uchun 
maxsus mо‗ljallangan. Misol uchun, ular rasmni siqishni bajarishga 
ruxsat berishlari mumkin, lekin uni kesib olishni yoki unga qismni 
kiritishni taqiqlaydi. 
Muhim muammo - olingan ma‘lumotlarning haqiqiyligini aniqlash, 
ya‘ni uning autentifikatsiyasidir. Odatda, ma‘lumotlarni autentifikatsiya 
qilish uchun raqamli imzoni qо‗llaniladi. Biroq bu vositalar multimedia 
autentifikatsiyasini ta‘minlash uchun mutlaqo mos emas. Negaki, 
raqamli imzo bilan yozilgan xabar "bitdan bitgacha" aniq saqlanishi va 
yetkazilishi kerak. Multimedia ma‘lumotlarini saqlash paytida (siqilish 
sababli) va uzatish paytida (kanalda bitta yoki paketli xatolikning ta‘siri) 
birmuncha buzilishi mumkin. Bunda uning sifati foydalanuvchi uchun 
tо‗liqligicha saqlanadi, ammo raqamli imzo ishlamaydi. Qabul qiluvchi 
haqiqatni biroz buzilgan notо‗g‗ri ma‘lumotlardan ajratib olishining iloji 

---

129 
yо‗q. Bundan tashqari, multimedia ma‘lumotlari bir formatdan 
ikkinchisiga aylantirilishi mumkin.Shu bilan birga, an‘anaviy yaxlitlikni 
himoya qilish vositalari ham ishlamaydi. Aytish kerakki, RSB audio-
video xabarining mazmunini himoya qiladi, lekin uning raqamli tasviri 
bitlar ketma-ketligi shaklini emas. Bundan tashqari, raqamli imzoning 
muhim kamchiliklaridan biri, tasdiqlangan xabardan olib tashlash va 
unga yangi imzo qо‗yish osondir. Imzoni о‗chirib tashlash 
huquqbuzarning mualliflik huquqidan voz kechishiga yoki huquqiy 
oluvchini xabar muallifligiga nisbatan chalg‗itishga imkon beradi. 
Ma‘lumotni himoya qilish uchun suv belgilarini qо‗llashning asosiy 
yо‗nalishlarini kо‗rib chiqamiz: 
1.
Keng uzatishli nazorat. 
2.
Egalik qiluvchi shaxsni identifikatsiyalash. 
3.
Mulkka egalik huquqining isboti. 
4.
О‗zaro faoliyatni kuzatish 
5.
Ma‘lumotlarni autentifikatsiya qilish. 
6.
Noqonuniy nusxalashni boshqarish. 
7.
Qurilmalarni boshqarish 
8.
Turli texnologiyalarning mosligi.